Tài năng múa: Khó tìm điểm tựa để phát triển

Tuy nhiên, hiện đội ngũ này vẫn gặp khó khi tìm điểm tựa để phát triển.

Cạm bẫy từ sự cởi mở

Lợi thế của diễn viên múa là có nhan sắc, thể hình đẹp nên chuyện tìm kiếm việc làm ngắn hạn trước mắt - khi tuổi còn trẻ, sung sức sẽ tương đối thuận lợi, dễ dàng. Diễn viên có năng lực thường được các nhà hát, đoàn nghệ thuật săn đón, tiếp nhận ngay sau khi tốt nghiệp. Còn những em trình độ chưa ưu tú cũng không mấy khó khăn để tìm kiếm việc làm tại các show diễn giải trí (quán bar, vũ trường) hoặc tham gia các vũ đoàn, câu lạc bộ nghệ thuật thị trường. Thậm chí, ngay từ khi còn là học sinh - sinh viên, các em đã khá “đắt show” trong nhiều sự kiện nghệ thuật, giải trí.

Phải nói rằng, môi trường việc làm cho diễn viên múa trẻ hiện nay tương đối cởi mở, phong phú, đa dạng, không bị gò bó, khuôn hạn... Ngay cả đối với những diễn viên múa tài năng hoạt động trong các đơn vị nghệ thuật Nhà nước cũng được quan tâm, tạo điều kiện trong việc nhận show diễn ở ngoài để cải thiện thu nhập và phát triển các kĩ năng nghề nghiệp.

Tuy vậy, bên cạnh mặt thuận lợi đó cũng nảy sinh không ít thách thức đòi hỏi các diễn viên múa trẻ cần phải cân nhắc, tỉnh táo trước những cám dỗ đời thường. Đó là hiện trạng diễn viên múa trẻ mới ra trường thường có xu hướng thích biểu diễn tự do, chạy show bên ngoài hơn là làm việc tại các đơn vị Nhà nước. Một phần do cơ chế quản lý không ràng buộc cả về mặt thời gian lẫn đường lối nghệ thuật, mặt khác lại cho nguồn thu nhập khá hơn.

Song, vì mải chạy show theo yêu cầu của khách hàng dẫn tới tình trạng tưởng như diễn viên đa năng, môi trường nào cũng đáp ứng được nhưng về mặt nào đó, chính những show diễn thị trường và những cám dỗ vật chất khiến không ít diễn viên xao nhãng, mai một chuyên môn, mất đi tính chuyên nghiệp, chuyên tâm cho nghề. Mặt khác, diễn viên múa tự do cũng vấp phải không ít khó khăn trong việc duy trì thu nhập một cách ổn định, vì múa vẫn phụ thuộc vào rất nhiều các thành phần phối hợp, phụ trợ như: Âm nhạc, trang phục, mĩ thuật, âm thanh, ánh sáng và các yếu tố khách quan khác: Tình hình kinh tế - xã hội, điều kiện khí hậu - thời tiết, môi trường...

Đối với những diễn viên hoạt động tại các đơn vị do Nhà nước quản lý cũng nảy sinh nhiều khó khăn, vướng mắc. Nhất là diễn viên múa ở các đoàn nghệ thuật địa phương vấp phải tình trạng “thiếu”, “đói” vở diễn mới, ít cơ hội để phát huy năng lực bản thân, chế độ tiền lương thấp, cơ hội chạy show ngoài hạn hẹp dẫn tới tài năng dần bị mai một, lãng quên.

So với diễn viên ở các đoàn địa phương thì diễn viên ở các nhà hát Trung ương đóng tại các thành phố lớn có nhiều cơ hội biểu diễn, rèn giũa nghề nghiệp do những lợi thế về cơ chế đầu tư, sáng tạo và nhu cầu thưởng thức của khán giả cũng thường xuyên, liên tục hơn... Cơ hội chạy show ngoài, cải thiện thu nhập cũng có nhiều điều kiện thuận lợi. Song những thời cơ này đòi hỏi diễn viên phải vững vàng ý chí, biết cân bằng giữa nguồn lợi kinh tế và khả năng phát triển tư duy, tình yêu, niềm đam mê với nghề...

Có thể nói, với mỗi môi trường hoạt động (tự do và Nhà nước) đều tạo điều kiện cho diễn viên phát huy những thế mạnh nhất định. Môi trường tự do kích thích diễn viên thể hiện cái tôi và khả năng tư duy độc lập. Môi trường Nhà nước lại rèn giũa tính tập thể, kỉ luật và phát huy tính chuyên nghiệp, hướng đến những sản phẩm nghệ thuật giá trị cao.

Nhưng có một điều khiến nghệ sĩ múa theo nghề diễn viên (kể cả diễn viên tự do và diễn viên hoạt động trong đơn vị Nhà nước) lo lắng nhất chính là đặc thù tuổi nghề ngắn, dù tài năng và đam mê đến mấy cũng chỉ có thể phát huy năng lực ở độ tuổi dưới 35. Vậy, quãng thời gian còn lại cho đến khi được lĩnh lương hưu, vô hình trung họ trở thành lực lượng dư thừa, tạo “gánh nặng” về biên chế, quỹ lương cho đơn vị quản lý và cũng là rào cản khiến đơn vị khó khăn trong khâu thu hút, tuyển dụng nguồn nhân lực triển vọng, tài năng trẻ kế cận.

Nhiều vướng mắc khó gỡ

Đứng trước cơ chế thị trường nghệ thuật khá cởi mở như hiện nay thì biên đạo cũng là một nghề có khá nhiều cơ hội việc làm; với những biên đạo trẻ có tài dễ dàng nhận được nhiều lời mời dàn dựng, sáng tác. Họ có thể thỏa sức nhận show cho nhiều sự kiện nghệ thuật của các cấp, các ngành trong những hội thi, hội diễn hoặc trong các chương trình nghệ thuật phục vụ nhu cầu giải trí... Ở môi trường này, biên đạo có những tự do nhất định, không bị trói buộc trong một khuôn hạn, gò ép nào và có những hỗ trợ, bảo trợ khi dàn dựng chương trình, tác phẩm... Tất nhiên, sự tự do đó cũng đòi hỏi những điều kiện phù hợp với tiêu chí, mục đích của đơn vị thuê dàn dựng...

Lợi thế của biên đạo tự do là có thể cùng lúc nhận nhiều show diễn, dự án dàn dựng mà không bị trói buộc bởi các thể chế, nguyên tắc tổ chức rườm rà... Nhưng chính sự tự do đó cũng khiến không ít biên đạo múa trở nên mất phương hướng... bởi thực chất họ là “lính đánh thuê” phục vụ sở thích và yêu cầu của người thuê mình nên về mặt nào đó mất đi tính tự chủ và định hướng nghệ thuật của bản thân. Hơn nữa, đặc thù của biên đạo thị trường là dàn dựng cho các chương trình nghệ thuật không chuyên, do các diễn viên không chuyên thực hiện nên về mặt nghệ thuật, họ phải lựa chọn ngôn ngữ, động tác dễ nhớ, dễ thực hiện nên rất khó khăn trong việc xây dựng tác phẩm nghệ thuật chất lượng cao.

Một số sân chơi chuyên nghiệp do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch - Cục Nghệ thuật biểu diễn; Hội Nghệ sĩ Múa Việt Nam tổ chức như Thi tài năng trẻ biên đạo múa đã thu hút sự quan tâm của rất nhiều biên đạo trẻ. Đây là một môi trường thuận lợi cho họ thể hiện, phát huy tiềm năng sáng tác trẻ trước bạn bè đồng nghiệp. Tuy nhiên, chính tại sân chơi này cũng nảy sinh nhiều vướng mắc khiến nhiều biên đạo trẻ không có cơ hội tham gia. Đó là điều kiện tài chính, bởi để chuyển tải được ý tưởng, tư duy sáng tác nhằm hoàn thiện một tác phẩm múa đòi hỏi chi phí rất nhiều từ tiền thuê nhạc sĩ viết nhạc, cho đến âm thanh, ánh sáng, mĩ thuật, phục trang, thù lao tập luyện cho diễn viên; đó là chưa kể đến chi phí thuê mượn sàn diễn, đi lại, ăn ở nếu phải diễn thi ở những địa điểm xa. Đây là những khó khăn không hề nhỏ đối với các biên đạo trẻ nếu không có sự hỗ trợ từ nhà tổ chức. Vì thế, để hoàn thiện một tác phẩm chuyên nghiệp đúng nghĩa mang đến cuộc thi không phải ai cũng có tiềm lực kinh tế để thực hiện - mối lo lắng lớn đối với một biên đạo trẻ độc lập muốn theo con đường chuyên nghiệp.

Có thể thấy, đơn vị nghệ thuật chuyên nghiệp như các nhà hát, đoàn nghệ thuật là một môi trường thuận lợi có thể hỗ trợ biên đạo múa phát huy tiềm lực. Họ có thể huy động nguồn lực sẵn có như nhạc sĩ, diễn viên, họa sĩ... để xây dựng tác phẩm múa vừa phục vụ nhiệm vụ của đơn vị nghệ thuật, vừa nâng cao tay nghề.

Tuy nhiên, để có được vị trí chính danh tại môi trường chuyên nghiệp của các đơn vị nghệ thuật Nhà nước rồi chuyên tâm theo nghề có lẽ các biên đạo trẻ vấp phải rất nhiều vướng mắc, khó khăn xuất phát từ các yếu tố khách quan và chủ quan, như: Chỉ tiêu biên chế, điều kiện tài chính, mối quan hệ... Thêm nữa, hiện trạng đặt hàng trong sáng tác ngày càng phổ biến ở các cơ quan, đơn vị trong và ngoài quân đội xảy ra trong mỗi mùa hội diễn, liên hoan hoặc ngay trong những sự kiện lớn của địa phương, Trung ương cho thấy biên đạo có danh tiếng thì đắt show. Song như vậy lại đồng nghĩa với việc mất cơ hội cho những biên đạo trẻ tiềm năng phát huy năng lực.

Ngoài ra, mặc dù, các liên hoan, hội thi luôn có những quy định khá ngặt nghèo cho đội ngũ biểu diễn, thể hiện tác phẩm phải là nghệ sĩ thuộc nhân sự do đơn vị nghệ thuật quản lý; nhưng với đội ngũ sáng tác (từ biên đạo múa, chỉ đạo nghệ thuật, chỉ huy dàn nhạc, đạo diễn, sáng tác nhạc…) lại khá cởi mở, không có quy định đó. Đây là thực trạng tồn tại lâu nay, nhằm giải quyết sự khan hiếm, thiếu hụt đội ngũ sáng tác của nhiều đơn vị nghệ thuật. Tuy nhiên, điều đó cũng khiến cho đơn vị mãi trong vòng luẩn quẩn “ăn đong”, “thuê mượn” ở mỗi mùa hội diễn, liên hoan…; còn các biên đạo trẻ mong muốn phát huy, cống hiến thì vẫn chật vật, loay hoay khó tìm được điểm tựa tin cậy.

Có lẽ, đối với thị trường nghệ thuật vô cùng sôi động như hiện nay, cơ hội tìm kiếm việc làm, trang trải cuộc sống của diễn viên, biên đạo múa trẻ không mấy khó khăn, thậm chí là thuận lợi hơn khá nhiều ngành nghề khác. Nhưng cơ hội để phát triển chuyên môn bền vững, có chiều sâu còn vấp phải muôn vàn khó khăn, bất cập.

Những người đã, đang và sẽ hoạt động nghệ thuật múa chuyên nghiệp trong các lĩnh vực biểu diễn, sáng tác vẫn rất cần một điểm tựa, một “cơ chế khuyến khích” thiết thực, hiệu quả để có thể yên tâm gắn bó với nghề, đóng góp sức nhỏ vào công cuộc xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam.