Tỷ phú giàu nhất Ấn Độ mua 33 tỷ USD dầu Nga, đối mặt nguy cơ bị Mỹ trừng phạt

Tại New Delhi, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent tháng trước phát biểu trên truyền hình rằng “một số gia đình giàu có nhất Ấn Độ” đang hưởng lợi từ cuộc xung đột tại Ukraine, dù ông không nêu tên cụ thể. Tuy nhiên, ít ai nghi ngờ ông đang ám chỉ tỷ phú Mukesh Ambani.

Với khối tài sản ước tính vượt 100 tỷ USD, ông là người giàu nhất châu Á, và tập đoàn Reliance Industries của ông hiện diện trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế Ấn Độ.

Phân nhánh lọc dầu của Reliance, bộ phận chủ lực của đế chế này, đang trở thành trung tâm của một cuộc khủng hoảng ngoại giao khi Tổng thống Donald Trump trừng phạt Ấn Độ vì mua dầu Nga và yêu cầu New Delhi đa dạng hóa nguồn cung năng lượng.

Theo dữ liệu nội bộ của chính phủ mà The Washington Post tiếp cận được, Reliance đã mua khoảng 33 tỷ USD dầu thô từ Nga kể từ khi Moscow mở rộng xung đột tại Ukraine vào tháng 2 năm 2022, chiếm khoảng 8% tổng doanh số dầu thô của Nga trong giai đoạn này.

Ông Tom Keatinge, giám đốc Trung tâm Tài chính và An ninh thuộc Viện Dịch vụ Hoàng gia Anh, nhận định rằng con số này trực tiếp hỗ trợ ngân sách Kremlin, vốn dùng để tài trợ cho chiến dịch quân sự.

Reliance Industries khẳng định trong tuyên bố gửi The Washington Post rằng việc mua dầu Nga “không phản ánh lập trường chính trị về xung đột” và luôn tuân thủ các quy định quốc tế.

Kể từ tháng Mười Một, ít nhất 17 tàu chở dầu bị Liên minh châu Âu (EU) hoặc Anh trừng phạt vì liên quan đến ngành năng lượng Nga đã cập cảng Sikka do Reliance sở hữu tại bang Gujarat phía tây Ấn Độ, theo dữ liệu hàng hải tư nhân và thông tin tàu công khai mà The Washington Post xem xét.

Reliance cho biết các lệnh trừng phạt của Anh và EU không có hiệu lực ngoài lãnh thổ, và không áp dụng cho các thực thể không phải Anh hoặc EU. Do đó, Reliance có thể tiếp nhận các tàu này để nhận dầu.

Năm 2021, trước xung đột, Reliance chỉ mua 85 triệu USD dầu Nga. Con số này tăng vọt lên 5,5 tỷ USD năm 2022, đạt đỉnh 11,7 tỷ USD năm 2023 và giảm nhẹ xuống 9,8 tỷ USD năm 2024.

Từ ngày 1 tháng Một đến ngày 12 tháng Tám năm nay, Reliance đã chi 6,2 tỷ USD mua dầu Nga, theo tính toán của The Washington Post được hai chuyên gia độc lập xác nhận.

Những con số này vẽ nên bức tranh rõ nét nhất về vai trò của Reliance trong thương mại dầu toàn cầu của Moscow, giúp Tổng thống Nga Vladimir Putin vượt qua các lệnh trừng phạt phương Tây và duy trì chiến dịch tại Ukraine.

Tháng trước, Tổng thống Donald Trump cáo buộc việc Ấn Độ mua dầu Nga “nuôi dưỡng cỗ máy chiến tranh của Nga” và tăng gấp đôi thuế quan lên 50%, dù ông đã tiếp đón Tổng thống Vladimir Putin nồng hậu tại hội nghị thượng đỉnh ở Alaska.

Chính phủ Ấn Độ cho rằng việc mua dầu Nga không vi phạm pháp luật và lưu ý rằng các quan chức Mỹ từng khuyến khích nước này mua dầu Nga để ổn định giá năng lượng toàn cầu.

Bộ Ngoại giao Ấn Độ mô tả các mức thuế của Tổng thống Donald Trump là “không công bằng, không có cơ sở và vô lý”, và việc mua dầu Nga dựa trên yếu tố thị trường.

Còn ông Mukesh Ambani, đồng minh thân cận của Thủ tướng Narendra Modi, vẫn giữ im lặng khi quan hệ Mỹ-Ấn rơi xuống mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ.

Tuần trước, các nhà đàm phán Mỹ đã đến New Delhi để khởi động lại các cuộc đàm phán thương mại bị đình trệ, nhưng dầu Nga vẫn là trở ngại lớn.

Tổng thống Donald Trump tuyên bố sẽ không phê duyệt thỏa thuận thương mại với New Delhi trừ khi Ấn Độ cắt giảm mua dầu Nga, theo The Washington Post đưa tin tháng này.

Gần đây, các nhà đàm phán Ấn Độ đã nói riêng với chính quyền Mỹ rằng họ sẵn sàng giảm mua dầu Nga nhưng không thể công khai vì lo ngại phản ứng chính trị trong nước, theo hai nguồn tin giấu tên.

Văn phòng Thủ tướng Modi và Bộ Ngoại giao Ấn Độ không phản hồi yêu cầu bình luận của The Washington Post.

Dù Tổng thống Donald Trump và các quan chức kinh tế hàng đầu của ông không chỉ đích danh Reliance, nhưng đây là nhà mua dầu Nga lớn nhất Ấn Độ theo dữ liệu từ công ty theo dõi tàu Kpler, và có khả năng duy trì vị thế này trong nhiều năm.

Tháng Mười Hai năm ngoái, Reliance ký hợp đồng 10 năm với Rosneft, tập đoàn dầu khí nhà nước Nga bị trừng phạt, cung cấp 500.000 thùng dầu thô mỗi ngày, trị giá 13 tỷ USD hàng năm.

Trừ khi các nước phương Tây mở rộng các chương trình trừng phạt để làm cho việc mua này trở nên bất hợp pháp, “không có lý do gì để thay đổi”, ông Benjamin Hilgenstock, trưởng bộ phận nghiên cứu kinh tế vĩ mô và chiến lược tại Viện Kinh tế Kyiv, nhận định. “Nó là một thương vụ sinh lời”.

Lợi nhuận từ dầu thô

Đế chế Reliance trải rộng từ bán lẻ, viễn thông, giải trí trực tuyến đến tài chính tiêu dùng. Nhưng bộ phận lọc dầu vượt trội, chiếm khoảng 58% doanh thu 125,3 tỷ USD của công ty, theo Reliance.

Tại khu phức hợp lọc dầu Jamnagar gần cảng Sikka, Reliance biến dầu thô thành diesel và xăng phục vụ nhu cầu năng lượng tăng cao của Ấn Độ và xuất khẩu sang châu Âu cùng các khu vực khác. Dầu Nga giá rẻ đã trở thành phần quan trọng ngày càng lớn trong hoạt động của họ.

Cuối năm 2022, Nhóm G7 và EU áp giá trần 60 USD mỗi thùng đối với dầu thô Nga để hạn chế lợi nhuận của Moscow mà không gián đoạn thị trường toàn cầu.

Ấn Độ được các đồng minh phương Tây khuyến khích tận dụng giá thấp để tránh hỗn loạn năng lượng. “Chúng tôi rất vui khi Ấn Độ nhận được món hời đó”, Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet L. Yellen nói vào tháng Mười Một năm 2022.

Khoảng một nửa lượng dầu thô Reliance nhập khẩu qua tháng Tám năm nay đến từ Nga, theo Kpler. Lợi nhuận từ dầu Nga giá rẻ đã giúp Reliance kiếm thêm 6 tỷ USD kể từ năm 2022, theo Financial Times đưa tin gần đây.

Reliance khẳng định trong tuyên bố gửi The Washington Post rằng việc mua dầu Nga sau năm 2022 “giúp ổn định thị trường dầu toàn cầu và ngăn chặn sốc cung cấp”. Các cáo buộc về trục lợi là vô căn cứ và không có cơ sở.

Kể từ tháng Mười Một, 17 tàu chở dầu bị trừng phạt vì liên quan đến Nga đã thực hiện 29 chuyến đến cảng Sikka, theo dữ liệu được The Washington Post xem xét và một chuyên gia độc lập xác nhận.

Các tàu này mang cờ của các quốc gia như Comoros, Guinea-Bissau và Sierra Leone - những “cờ tiện lợi” phổ biến trên tàu chở dầu cũ dùng để né trừng phạt phương Tây, theo hai chuyên gia trừng phạt dầu mỏ.

Mỗi tàu có mã đăng ký IMO duy nhất, giúp The Washington Post xác định chúng trong cơ sở dữ liệu OpenSanctions tổng hợp danh sách trừng phạt chính phủ quốc tế.

Trong tuyên bố, Reliance cho biết việc giao dầu đến Reliance “không nhằm né tránh phát hiện tàu” và bác bỏ bất kỳ suy luận nào trái ngược.

Là một công ty Ấn Độ, Reliance không bị ràng buộc pháp lý bởi các lệnh trừng phạt quốc tế đối với các tàu này, ông Hilgenstock nhận định, nhưng việc cho phép chúng cập cảng cho thấy công ty “không đặc biệt lo ngại về hành động thực thi”.

Điều này cũng làm nổi bật những hạn chế của chế độ trừng phạt ngành năng lượng của Moscow, ông nói, “vì các biện pháp này chưa hạn chế khả năng của các thực thể như Reliance mua dầu Nga”.

“Kiếm bộn tiền”

Khi tài sản của ông tăng vọt, ông Mukesh Ambani đã cố gắng tiếp cận quỹ đạo chính trị của Tổng thống Donald Trump. Ông tham dự lễ nhậm chức của ông Trump vào tháng Một. Hai người bắt tay và trao đổi tại một buổi tiệc do Qatar tổ chức vào tháng Năm.

Con gái Tổng thống Trump, Ivanka, và chồng Jared là khách mời tại đám cưới xa hoa của con trai út ông Ambani năm ngoái. Đơn vị bất động sản của Reliance đã trả 10 triệu USD để cấp phép tên Trump tại Mumbai, theo Wall Street Journal đưa tin, dù chi tiết dự án vẫn chưa rõ ràng.

Với căng thẳng giữa Tổng thống Trump và Thủ tướng Modi hiện tập trung vào dầu Nga, ông Mukesh Ambani đang ở vị trí khó xử, các nhà phân tích nhận định.

Các công ty Ấn Độ “đã nhảy vào làm ăn với các nhà lọc dầu Nga ngay sau cuộc xâm lược, và họ đang kiếm bộn tiền”, ông Peter Navarro, kiến trúc sư kinh tế trưởng của Tổng thống Trump, nói ngày 15 tháng 9.

Ông Navarro, người chỉ trích Ấn Độ mạnh mẽ nhất tại Washington, mô tả xung đột Nga-Ukraine là “cuộc chiến của Modi” và cáo buộc New Delhi là “máy giặt cho Kremlin”.

Trong nỗ lực xoa dịu căng thẳng, Tổng thống Trump gọi điện chúc mừng sinh nhật lần thứ 75 của Thủ tướng Modi tuần trước và cảm ơn ông vì “hỗ trợ chấm dứt chiến tranh giữa Nga và Ukraine”, theo bài đăng trên Truth Social.

Ông Mukesh Ambani đã tránh tham gia tranh cãi. Nhưng tại cuộc họp thường niên của Reliance vào tháng Tám, ông dường như ám chỉ căng thẳng đang gia tăng.

“Không có gì thay thế được sức mạnh kinh tế. Bài học này được củng cố bởi những diễn biến địa chính trị gần đây”, ông nói. “Ấn Độ phải tăng cường sức mạnh kinh tế với tinh thần khẩn trương”, ông Ambani thêm, lặp lại lời kêu gọi tự lực của Thủ tướng Modi gần đây.

Vào sinh nhật Thủ tướng, ông Ambani đăng video trên X nói rằng “Chúa toàn năng đã gửi Modi-ji như một hiện thân... để dẫn dắt quê hương chúng tôi trở thành quốc gia vĩ đại nhất trên Trái Đất”.

Ông Kush Amin, chuyên gia pháp lý tại tổ chức chống tham nhũng Transparency International, cho biết không thể tách rời tham vọng kinh doanh của ông Ambani khỏi mục tiêu của chính phủ Ấn Độ. “Chúng không thể tách rời”, ông Amin nói.

Reliance khẳng định trong tuyên bố gửi The Washington Post rằng cam kết hàng đầu của họ là “phù hợp với chính sách của chính phủ Ấn Độ trong việc thúc đẩy an ninh năng lượng của Ấn Độ qua nguồn cung năng lượng giá rẻ và đáng tin cậy từ nhiều nguồn”.

Nga đã xuất khẩu khoảng 410 tỷ USD dầu thô kể từ khi xâm lược Ukraine, theo Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA).

Dù Trung Quốc vẫn là khách hàng lớn nhất của Moscow, Ấn Độ đã trở thành nhà mua dầu thô Nga qua đường biển hàng đầu từ năm 2023. Con số 33 tỷ USD của Reliance là “một con số lớn” đối với một công ty, theo ông Vaibhav Raghunandan, nhà phân tích tại CREA.

“Bất kỳ ai mua dầu Nga đều đang nuôi dưỡng ngân sách Kremlin, và ngân sách đó lại nuôi dưỡng quân đội”, ông nói.

Chiến lược của Tổng thống Trump nhằm giảm phụ thuộc của Ấn Độ vào dầu Nga có thể thất bại, các chuyên gia nhận định. Các mức thuế toàn diện là công cụ “thô thiển”, có thể gây hại cho cả kinh tế Mỹ và Ấn Độ, ông Amin nói.

Một cách tiếp cận nhắm mục tiêu hơn, như trừng phạt thứ cấp đối với Reliance hoặc nhà máy lọc dầu Jamnagar của họ, có thể hiệu quả hơn, các chuyên gia trừng phạt nhận định.

“Nếu chúng ta muốn Ambani ngừng làm điều này... chúng ta cần gây áp lực lên [Reliance]”, ông Hilgenstock nói. “Chúng ta không nên đặt cược vào việc bất kỳ ai làm điều đúng vì lý do đúng”.

Theo The Washington Post