Thanh khoản - Yếu tố sống còn cho ngành chứng khoán

Trong ngành chứng khoán, thanh khoản là yếu tố quyết định trực tiếp đến doanh thu, lợi nhuận và thậm chí là khả năng tồn tại của các công ty. Khác với ngân hàng, nơi lợi nhuận thường ổn định nhờ cơ cấu tín dụng dài hạn, doanh thu ngành chứng khoán phụ thuộc phần lớn vào hoạt động giao dịch trên thị trường. Khi thanh khoản giảm mạnh, các công ty chứng khoán đối mặt với nguy cơ thua lỗ, bất kể họ đã lập kế hoạch kinh doanh kỹ lưỡng đến đâu. Điều này làm rõ vai trò cốt lõi của thanh khoản đối với ngành.

Thanh khoản sụt giảm và mức sinh lời thấp của cổ phiếu trong thời gian qua

Thị trường chứng khoán Việt Nam đã trải qua nhiều giai đoạn thăng trầm, đặc biệt về mặt thanh khoản. Giai đoạn 2021 là một ví dụ điển hình khi thanh khoản đạt đỉnh, với mức giao dịch trung bình hàng ngày vượt 20,000 tỷ đồng. Đây được coi là thời kỳ hoàng kim, khi dòng tiền đổ vào thị trường nhờ chính sách tiền tệ nới lỏng và làn sóng nhà đầu tư mới (nhóm F0). Tuy nhiên, sự tăng trưởng này không kéo dài lâu. Từ cuối năm 2022 đến đầu năm 2023, thanh khoản giảm mạnh, thậm chí có những thời điểm chỉ đạt dưới 10,000 tỷ đồng/ngày. Thị trường chứng khoán đã phục hồi hơn trong giai đoạn 2023-2024 vừa qua, tuy nhiên trước áp lực bán ròng lớn của khối ngoại thì dù dư nợ margin đã được bơm căng ở mức kỷ lục nhưng thanh khoản của thị trường vẫn ở mức thấp, đặc biệt là trong những tháng gần đây.

Điều này khiến các công ty chứng khoán đối mặt với hàng loạt thách thức: doanh thu giảm, lợi nhuận lao dốc và chi phí hoạt động trở thành gánh nặng lớn. Một ví dụ điển hình là nhiều công ty chứng khoán năm 2021 đã dự báo thanh khoản năm 2022 đạt 35,000 tỷ đồng/ngày và lập kế hoạch kinh doanh dựa trên con số này, từ đó xây dựng các kế hoạch gia tăng đội ngũ nhân sự mạnh mẽ. Tuy nhiên, khi thực tế thanh khoản chỉ đạt khoảng 15,000 tỷ đồng/ngày, kế hoạch kinh doanh đã không còn phù hợp, gây thiệt hại lớn về hiệu quả kinh doanh. Thanh khoản thấp cộng với việc xu hướng Zero fee diễn ra rất mạnh mẽ đã ảnh hưởng đến biên lợi nhuận của ngành chứng khoán, từ đó khiến mảng môi giới không còn là nguồn lợi nhuận chính của các công ty chứng khoán.

Thanh khoản sụt giảm không chỉ ảnh hưởng đến doanh thu của các công ty chứng khoán mà còn kéo theo mức sinh lời thấp của cổ phiếu ngành này. Các cổ phiếu ngành chứng khoán, vốn nhạy cảm với thanh khoản, giảm mạnh về giá trị. Ví dụ, cổ phiếu của SSI, VNDIRECT hay HSC từng ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng vào năm 2021, nhưng bắt đầu xu hướng giảm mạnh trong những năm qua. Chỉ xét trong năm 2024 thì mức sinh lời của các cổ phiếu chứng khoán xếp thấp nhất trong số các nhóm ngành đang niêm yết trên sàn chứng khoán. Trong khi VN-Index tăng trưởng hơn 10% thì các cổ phiếu nhóm ngành chứng khoán lại sụt giảm 10%.  

Ngoài ra, sự suy giảm thanh khoản còn ảnh hưởng đến tâm lý của nhà đầu tư. Khi thanh khoản thấp, dòng tiền khó tìm được động lực để luân chuyển giữa các nhóm ngành, khiến giá cổ phiếu khó tăng trưởng đồng đều. Thực tế, chỉ một số ít ngành có thể duy trì sức hấp dẫn, trong khi cổ phiếu ngành chứng khoán – vốn phụ thuộc vào dòng tiền giao dịch – lại chịu ảnh hưởng tiêu cực rõ rệt hơn. Điều này đã tạo ra sự phân hóa lớn giữa các ngành và làm gia tăng áp lực lên những công ty đang tìm cách duy trì mức sinh lời ổn định.

Tuy nhiên, mối tương quan này không chỉ dừng ở ảnh hưởng trực tiếp lên giá cổ phiếu. Sự sụt giảm thanh khoản cũng làm giảm sức hấp dẫn của ngành chứng khoán đối với các nhà đầu tư dài hạn. Các quỹ đầu tư tổ chức, vốn đóng vai trò tạo sự ổn định và dòng tiền lớn, thường e ngại đầu tư vào các công ty chứng khoán trong bối cảnh thị trường thiếu thanh khoản. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến giá cổ phiếu mà còn làm giảm khả năng huy động vốn của các công ty trong ngành trong điều kiện cần mở rộng.

Ảnh hưởng của thanh khoản đến định hướng chiến lược

Trong ngành chứng khoán, trước đây doanh thu chủ yếu đến từ phí giao dịch và hoạt động tự doanh. Khi thanh khoản thị trường giảm một nửa, doanh thu từ phí giao dịch cũng giảm tương ứng. Điều này khác biệt so với ngành ngân hàng, nơi doanh thu ổn định hơn nhờ các khoản tín dụng dài hạn. Ví dụ, một công ty chứng khoán dựa vào mức thanh khoản 30,000 tỷ đồng/ngày để dự báo doanh thu và chi phí. Khi thanh khoản thực tế chỉ đạt 15,000 tỷ đồng/ngày, doanh thu giảm mạnh, trong khi chi phí tuyển dụng và vận hành không thể điều chỉnh kịp thời, dẫn đến thua lỗ lớn.

Danh mục tự doanh của các công ty chứng khoán thường bao gồm các cổ phiếu tiềm năng hoặc các tài sản tài chính khác. Tuy nhiên, khi thanh khoản giảm, các tài sản này mất đi tính thanh khoản và khó tạo ra lợi nhuận kỳ vọng. Các công ty tập trung vào các cổ phiếu phục vụ mục giao dịch ngắn hạn hơn nên thường gặp khó khăn lớn khi thị trường giảm điểm, do đặc thù cổ phiếu ngành này nhạy cảm với biến động vĩ mô và dòng tiền. Từ đó khiến danh mục đầu tư của các công ty chứng khoán gặp nhiều biến động trong những năm gần đây, nhất là khi thị trường biến động trong biên độ hẹp như năm 2023 và 2024.

Một bài học lớn từ giai đoạn 2022-2023 là tầm quan trọng của dự báo thanh khoản chính xác. Các công ty chứng khoán phải đối mặt với rủi ro lớn nếu dự báo không sát thực tế, dẫn đến việc lập kế hoạch kinh doanh không khả thi. Ngoài ra, dự báo thanh khoản còn giúp các công ty điều chỉnh danh mục đầu tư và chiến lược hoạt động. Một trong những hậu quả lớn nhất khi các công ty chứng khoán dự báo sai xu hướng thanh khoản là phải thu hẹp quy mô hoạt động để giảm chi phí, duy trì lợi nhuận. Giai đoạn 2022-2023 là một ví dụ điển hình khi thanh khoản giảm mạnh từ dự báo 35,000 tỷ đồng/ngày xuống chỉ còn 15,000 tỷ đồng/ngày. Điều này khiến nhiều công ty phải giảm nhân sự, đóng cửa các chi nhánh không hiệu quả và tái cấu trúc danh mục đầu tư. Ví dụ, một số công ty đã tuyển dụng nhân sự ồ ạt và mở rộng dịch vụ trong thời kỳ thanh khoản cao, dẫn đến chi phí cố định tăng mạnh. Khi thanh khoản thị trường sụt giảm, các nguồn lực dư thừa này trở thành gánh nặng. Một số công ty chứng khoán thậm chí đã phải giảm quy mô tự doanh, bán bớt tài sản để duy trì dòng tiền. Ngoài ra, sự giảm quy mô cũng ảnh hưởng đến uy tín và khả năng cạnh tranh của các công ty chứng khoán trong dài hạn. Khách hàng có xu hướng tìm đến các công ty lớn, ổn định hơn, khiến các công ty nhỏ khó có cơ hội phục hồi khi thị trường cải thiện.

Thanh khoản là yếu tố sống còn đối với ngành chứng khoán. Không chỉ ảnh hưởng đến mức sinh lời của cổ phiếu, thanh khoản còn quyết định trực tiếp đến hiệu quả kinh doanh và khả năng cạnh tranh của các công ty trong ngành. Giai đoạn 2021-2023 đã cho thấy rõ tầm quan trọng của thanh khoản, cũng như những thách thức mà các công ty chứng khoán phải đối mặt khi thị trường biến động. Để duy trì sự phát triển trong tương lai, các công ty chứng khoán cần nâng cao năng lực dự báo thanh khoản, điều chỉnh chiến lược kinh doanh linh hoạt và quản lý rủi ro tốt hơn. Việc hiểu và kiểm soát được yếu tố này không chỉ giúp các công ty tồn tại qua giai đoạn khó khăn mà còn tận dụng được cơ hội khi thị trường khởi sắc trở lại.