Khung chiến lược xóa mù chữ giai đoạn mới

Hơn 95.000 người được “thắp sáng” tri thức

Công tác xóa mù chữ (XMC) trong Tiểu dự án 1 – Dự án 5 thuộc Chương trình Mục tiêu quốc gia (CTMTQG) phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi (DTTS&MN) giai đoạn 2021–2025 được xác định là nhiệm vụ nền tảng. Đây không chỉ là giải pháp nâng cao dân trí mà còn trực tiếp góp phần cải thiện chất lượng nguồn nhân lực ở vùng khó.

Theo tổng hợp từ tham luận của Vụ Giáo dục Phổ thông (Bộ GD&ĐT), kết quả đạt được rất đáng khích lệ. Tính đến hết năm 2025, cả nước có hơn 95.000 người tham gia lớp XMC, tương đương 359,23% mục tiêu đầu giai đoạn. Hệ thống lớp học được mở rộng với khoảng 4.752 lớp XMC, góp phần đem lại tri thức cho hàng chục nghìn người trưởng thành.

Đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý cũng được tăng cường, với 93 lớp bồi dưỡng nghiệp vụ cho hơn 4.600 học viên, đạt 311,33% kế hoạch. Cùng với đó, 33 tài liệu hướng dẫn dạy học XMC được biên soạn, gần 250 sản phẩm truyền thông được sản xuất và phát hành, góp phần nâng cao nhận thức xã hội về tầm quan trọng của xóa mù chữ.

Tác động xã hội của chương trình rất rõ rệt. Tham luận khẳng định hơn 81.000 người đã được tiếp cận kiến thức cơ bản, từ đó tự tin hơn trong lao động, sản xuất, đồng thời củng cố niềm tin vào chính sách giáo dục của Đảng và Nhà nước. Tuy nhiên, thành công này chưa trọn vẹn, bởi những vướng mắc mang tính hệ thống vẫn cản trở tiến độ triển khai.

Một trong những hạn chế lớn là vấn đề vốn và kế hoạch. Nhiều địa phương chưa giao đủ vốn cho Tiểu dự án 5.1 hoặc chưa xây dựng kế hoạch XMC chi tiết, dẫn đến tiến độ chậm và nguy cơ không hoàn thành mục tiêu. Công tác quản lý và giám sát cũng còn hạn chế, khi một số tỉnh chưa tích cực kiểm tra, không nắm chắc tổng kinh phí, làm khó cho việc tổng hợp báo cáo và điều hành ở cấp trung ương.

Nguyên nhân chủ yếu nằm ở sự chậm trễ trong khung pháp lý. Quyết định 1719/QĐ-TTg chưa được sửa đổi kịp thời đã khiến nhiều địa phương e ngại, không dám bố trí kinh phí. Phải đến khi có Quyết định 920/QĐ-TTg ngày 14/5/2025, vướng mắc pháp lý mới được tháo gỡ. Nhưng quỹ thời gian còn lại cho giai đoạn 2021–2025 khi ấy đã bị rút ngắn đáng kể, tạo áp lực lớn lên tiến độ triển khai.

Thực tiễn này cho thấy, để đảm bảo tính bền vững, XMC không thể chỉ trông vào nguồn ngân sách Trung ương hay sự chỉ đạo từ trên xuống. Cần có sự chủ động từ phía địa phương trong lập kế hoạch, phân bổ vốn và giám sát thực hiện.

Khung chiến lược 2026–2030

Từ những bài học của giai đoạn 2021–2025, Bộ GD&ĐT đã đề ra khung chiến lược toàn diện cho giai đoạn 2026–2030. Điểm nhấn quan trọng của khung này là chuyển từ việc mở rộng quy mô đơn thuần sang nâng cao chất lượng và chống tái mù chữ, bảo đảm bền vững kết quả.

Về mục tiêu, Bộ xác định: tiếp tục duy trì và nâng cao hiệu quả công tác XMC, phấn đấu trên 90% người dân DTTS từ 15 tuổi trở lên đọc thông, viết thạo tiếng phổ thông, đồng thời ưu tiên phụ nữ và trẻ em gái ở vùng đặc biệt khó khăn. Đây vừa là mục tiêu dân trí, vừa là chỉ dấu về bình đẳng giới trong giáo dục.

Khung chiến lược cũng nêu rõ những nội dung trọng tâm. Trước hết, chú trọng xây dựng tài liệu và học liệu mới, có thể số hóa hoặc in ấn, để phát miễn phí cho cơ sở giáo dục. Thứ hai, tăng cường hỗ trợ trực tiếp cho người học, không chỉ bằng sách vở mà cả văn phòng phẩm, chi phí thiết yếu để khuyến khích chuyên cần. Thứ ba, đẩy mạnh bồi dưỡng năng lực cho đội ngũ, tiếp tục tập huấn chuyên sâu cho cán bộ quản lý và giáo viên, bảo đảm chất lượng giảng dạy đồng đều.

Một điểm mới trong giai đoạn tới là mở rộng phạm vi đầu tư tới các cơ sở giáo dục mầm non vùng đồng bào DTTS&MN, đặc biệt những nơi có trẻ em bán trú. Đây được coi là bước đi chiến lược nhằm tạo nền tảng giáo dục sớm, gắn kết XMC với hệ thống trường lớp ngay từ đầu.

Để khung chiến lược thực sự đi vào cuộc sống, Bộ GD&ĐT nhấn mạnh yêu cầu các địa phương phải rút kinh nghiệm từ giai đoạn trước: chủ động xây dựng kế hoạch, phân bổ vốn theo nguyên tắc tập trung, tránh tình trạng dàn trải. Sự chỉ đạo sát sao từ trung ương đã có, nhưng hiệu quả cuối cùng phụ thuộc vào cách làm cụ thể của từng tỉnh, từng huyện.

XMC giai đoạn 2026–2030 vì thế không chỉ là một chương trình giáo dục, mà còn là động lực phát triển bền vững, góp phần nâng cao dân trí, giảm nghèo và giữ gìn bản sắc vùng đồng bào dân tộc. Với khung chiến lược mới, Bộ GD&ĐT kỳ vọng tạo ra bước chuyển mang tính căn cơ: từ việc “xóa chữ” sang “giữ chữ” và “nâng chữ”, để tri thức thực sự trở thành hành trang đồng hành cùng đồng bào trên con đường phát triển.