Khơi dòng mạch nguồn văn hóa giữa đại ngàn Thái Nguyên

Trong suốt giai đoạn 2021–2025, tỉnh Thái Nguyên đã đi qua một hành trình đặc biệt: hành trình đánh thức mạch nguồn văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số, nuôi dưỡng sức mạnh tinh thần cộng đồng và biến những giá trị bản sắc thành động lực phát triển mới.

Những dấu ấn nổi bật trên bản đồ văn hóa quốc gia

Những đề án của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch được tỉnh triển khai trong giai đoạn này đã tạo nên sự chuyển biến rõ rệt ở cả tầm vĩ mô lẫn trong sinh hoạt đời thường.

Các chương trình như tổ chức định kỳ ngày hội, giao lưu và liên hoan văn hóa – thể thao vùng đồng bào dân tộc thiểu số; chương trình hoạt động văn hóa, nghệ thuật phục vụ vùng sâu, vùng xa; hay đề án bảo tồn dân ca, dân vũ, dân nhạc gắn với du lịch… đều được Thái Nguyên cụ thể hóa bằng những hoạt động liên tục, lan tỏa rộng rãi từ tỉnh đến cơ sở.

Điều quan trọng hơn cả là cộng đồng dân tộc thiểu số – những chủ thể của di sản – luôn được đặt ở vị trí trung tâm, được trao quyền tham gia, thực hành và gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống của chính mình.

Từ những lễ hội mang dấu ấn nông nghiệp của người Tày – Nùng như Lồng tồng, đến nghệ thuật Then – Tính mang linh hồn của núi rừng, hay những câu hát Soọng Cô, hát Sli, những tín ngưỡng cấp sắc của người Dao…, tất cả đã và đang được phục dựng, tôn vinh và lan tỏa theo cách thức vừa tôn trọng truyền thống vừa phù hợp với nhịp sống hiện đại. Bản sắc văn hóa vì thế không chỉ được bảo tồn trong sách vở hay bảo tàng mà đang sống trong từng bản làng, từng câu hát, từng lễ hội, trở thành niềm tự hào của người dân Thái Nguyên.

Di sản được đánh thức – động lực cho hành trình phát triển mới

Một điều đáng mừng là quá trình bảo tồn văn hóa ở Thái Nguyên giai đoạn này không dừng lại ở việc “giữ gìn”, mà được định hướng mạnh mẽ theo tinh thần “phát huy” – gắn di sản với phát triển du lịch văn hóa và du lịch cộng đồng. Chính điều đó giúp văn hóa truyền thống không chỉ tồn tại như một tài sản tinh thần, mà trở thành nguồn lực thực sự cho tăng trưởng kinh tế và nâng cao đời sống của người dân.

Việc tổ chức thường xuyên các ngày hội văn hóa cấp tỉnh, cấp khu vực và toàn quốc đã tạo nên sự giao thoa phong phú giữa các vùng miền. Những sự kiện như Ngày hội Văn hóa dân tộc Dao toàn quốc, các liên hoan văn hóa – thể thao vùng Đông Bắc, hay các hoạt động tại Làng Văn hóa – Du lịch các dân tộc Việt Nam đã trở thành cơ hội quảng bá hình ảnh Thái Nguyên tới du khách trong và ngoài nước.

Qua mỗi chương trình, các nghệ nhân được trình diễn nghề truyền thống, các đội văn nghệ bản làng được thể hiện sắc màu văn hóa của mình, trong khi du khách được thưởng thức, trải nghiệm và hiểu hơn về đời sống văn hóa bản địa.

Song song với đó, những chuyến biểu diễn lưu động, chiếu phim, giao lưu văn nghệ phục vụ vùng sâu, vùng xa đã góp phần đưa ánh sáng văn hóa đến những nơi còn nhiều khó khăn.

Đây không chỉ là hoạt động mang tính phục vụ mà còn giúp đồng bào tiếp cận những giá trị văn hóa của các dân tộc khác, mở rộng nhận thức và khơi dậy niềm tự hào với bản sắc dân tộc mình. Đời sống tinh thần nhờ vậy ngày càng phong phú; phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” lan tỏa sâu rộng và trở thành nhịp cầu gắn kết cộng đồng.

Đặc biệt, sự hình thành và phát triển của gần một nghìn câu lạc bộ văn hóa – nghệ thuật ở cấp xã, phường, thôn, bản là minh chứng rõ nhất cho sức sống nội sinh của văn hóa Thái Nguyên.

Các câu lạc bộ dân ca, dân vũ, dân nhạc không chỉ duy trì sinh hoạt định kỳ mà còn tổ chức trình diễn phục vụ du khách, kết hợp với các tour du lịch văn hóa, du lịch trải nghiệm tại địa phương. Nhờ vậy, du lịch Thái Nguyên ngày càng có thêm nhiều sản phẩm đặc thù: tour trải nghiệm lễ hội truyền thống, tour thưởng trà kết hợp xem biểu diễn Then – Tính, tour khám phá làng bản người Dao với nghi lễ cấp sắc…

Việc khai thác du lịch dựa trên nền tảng văn hóa không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn tạo sinh kế cho chính đồng bào. Người dân trở thành những “đại sứ văn hóa” giới thiệu bản sắc của dân tộc mình đến du khách, được hưởng lợi trực tiếp từ dịch vụ du lịch, từ đó càng thêm gắn bó với di sản của tổ tiên.

Thu hoạch của một hành trình – khởi đầu cho giai đoạn mới

Hiện nay, Thái Nguyên sở hữu một kho tàng di sản văn hóa phi vật thể phong phú với một di sản đại diện nhân loại và 45 di sản cấp quốc gia. Những giá trị này không chỉ là minh chứng cho chiều sâu văn hóa của các dân tộc sinh sống nơi đây, mà còn là nguồn tài nguyên đặc biệt cho phát triển bền vững.

Giai đoạn 2021–2025 đã chứng kiến sự thay đổi rõ rệt trong cách tiếp cận của Thái Nguyên: từ bảo tồn đơn lẻ chuyển sang bảo tồn gắn với phát triển du lịch, từ khai thác nhỏ lẻ chuyển sang quy hoạch bài bản, từ việc tổ chức sự kiện mang tính trình diễn đơn thuần chuyển sang tạo ra sản phẩm du lịch có giá trị thực tiễn.

Mỗi lễ hội được phục dựng đều được gắn với giáo dục truyền thống; mỗi làn điệu dân ca, dân vũ được gìn giữ đều có cơ hội sống trong các sản phẩm du lịch; mỗi tri thức dân gian đều có thể trở thành câu chuyện dẫn dắt du khách tìm hiểu sâu hơn về văn hóa bản địa.

Khi văn hóa trở thành nền tảng, du lịch trở thành cầu nối, kinh tế trở thành động lực thì cộng đồng chính là chủ thể được hưởng lợi. Điều quý nhất là trong quá trình đó, tinh thần đại đoàn kết các dân tộc được củng cố mạnh mẽ hơn, nhận thức của cấp ủy, chính quyền và nhân dân về vai trò của di sản được nâng lên rõ rệt.

Đây là điều kiện để Thái Nguyên tiếp tục thực hiện các mục tiêu dài hạn trong giai đoạn tiếp theo: vừa giữ gìn bản sắc, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng hình ảnh một tỉnh miền núi năng động, giàu bản sắc và giàu tiềm năng du lịch.

Và trên hành trình ấy, văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số sẽ mãi là mạch nguồn làm nên sức mạnh tinh thần, bản lĩnh cộng đồng và vẻ đẹp riêng có của Thái Nguyên – một vùng đất mà mỗi nếp nhà, mỗi làn điệu, mỗi lễ hội đều là lời kể dịu dàng về cội nguồn, và cũng là lời mời gọi du khách đến để trải nghiệm, khám phá và yêu thêm vùng đất này.