Xác lập mô hình tăng trưởng mới: Gốc để kinh tế Việt bứt phá

Các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển sang phát triển dựa trên chất lượng, công nghệ và đổi mới sáng tạo để không bị tụt hậu trong cuộc đua toàn cầu.

Những “động cơ” cũ có còn hiệu quả?

Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới phối hợp với các đơn vị liên quan vừa tổ chức “Diễn đàn xác lập mô hình tăng trưởng mới cho Việt Nam giai đoạn 2026 - 2030, định hướng đến năm 2045”.

Nhận định về nền kinh tế của Việt Nam, TS Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam cho rằng, Việt Nam từ một quốc gia nghèo, kém phát triển, đã tiến những bước dài trên con đường công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

“Kinh tế nước ta tăng trưởng liên tục với tốc độ trung bình trên 6%/năm trong hơn ba thập kỷ, nổi trội trong đó là xuất nhập khẩu thuộc nhóm 25 nước có kim ngạch thương mại hàng đầu thế giới”, TS Đặng Xuân Thanh khẳng định.

Dù vậy, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam nhận định, những kết quả trên đã dần tiệm cận giới hạn của mô hình tăng trưởng hiện hành. Ông Đặng Xuân Thanh phân tích, “động cơ” tăng trưởng trong hơn 30 năm qua của nước ta gồm: Lao động giá rẻ, đầu tư vốn lớn và hội nhập thị trường thế giới đang dần giảm hiệu lực.

“Năng suất lao động của nước ta dù được nâng lên, nhưng vẫn thấp hơn nhiều nước trong khu vực. Cụ thể, năng suất chỉ bằng 1/11 Singapore, 1/5 Malaysia và chưa bằng 1/2 Thái Lan. Các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (FDI) đóng góp lớn cho xuất khẩu song hiệu ứng lan tỏa về công nghệ sang doanh nghiệp trong nước còn rất hạn chế. Trong khi đó, giá trị toàn cầu mà Việt Nam tham gia chủ yếu ở phân khúc giá trị gia tăng thấp”, chuyên gia phân tích.

Các chuyên gia kinh tế tham gia diễn đàn nhận định, nền kinh tế Việt Nam hiện nay chưa đủ bứt phá. Mặc dù không trì trệ, không còn đói nghèo, nhưng nước ta cũng chưa giàu mạnh. Đây chính là dấu hiệu của cái gọi là “bẫy thu nhập trung bình”, là tình trạng mà hơn 100 quốc gia đang phát triển trên thế giới vẫn chưa thể vượt qua.

Bài học nhìn từ thế giới

Cũng theo Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, chỉ có 34 nước bước vào nhóm thu nhập cao tính đến năm 2023, trên tổng số 134 quốc gia thu nhập trung bình vào năm 1990. Trong đó, nhiều quốc gia được hưởng lợi từ tài nguyên (dầu mỏ) hoặc hội nhập đặc biệt (vào EU).

Chuyên gia lấy ví dụ từ Hàn Quốc và Brazil. Hàn Quốc thành công nhờ chiến lược ba bước gồm: Đầu tư, hấp thụ và đổi mới sáng tạo. Trong khi đó, Brazil lại chưa thực sự đạt hiệu quả khi đốt cháy giai đoạn, cố gắng đổi mới sáng tạo khi chưa đủ nền tảng hấp thụ công nghệ.

“Trong bối cảnh thế giới đầy biến động và nhiều rủi ro như hiện nay, mô hình tăng trưởng phải được thiết kế như một cấu trúc phức hợp đa chiều, bao gồm cả yếu tố xã hội, môi trường, thậm chí cả địa chính trị… cần tính toán đến những nhân tố đang tái định hình bối cảnh phát triển.

Cụ thể, cần chuyển đổi số và kinh tế dữ liệu, robot và trí tuệ nhân tạo (AI) tạo ra những chuỗi giá trị, kiểm soát dữ liệu, chuyển đổi xanh và cam kết mục tiêu phát triển bền vững, buộc các nền kinh tế phải chuyển mình nhanh chóng, nếu không muốn bị loại khỏi sân chơi”, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam cho biết.

Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam khẳng định, nếu Việt Nam không kịp thời chuyển đổi mô hình tăng trưởng, chúng ta sẽ tụt lại phía sau, bị kẹt lại ở những nấc thang thấp nhất trong chuỗi giá trị toàn cầu, và hậu quả là ngày càng xa rời mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045.

Cần trụ cột tăng trưởng mới

Theo TS Lê Xuân Sang, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam và Thế giới, từ năm 1986 đến nay, kinh tế Việt Nam đã duy trì được tốc độ tăng trưởng tương đối cao và ổn định song chưa từng đạt mức tăng trưởng 10%/năm.

Vì vậy, để phát triển nhanh và bền vững, Việt Nam cần một cuộc “đại phẫu” toàn diện nhằm thay đổi thể chế, nâng cao hiệu quả điều hành và chuyển mạnh sang mô hình tăng trưởng dựa trên chất lượng, đổi mới sáng tạo và công nghệ cao.

Gợi mở mô hình tăng trưởng phù hợp cho Việt Nam, TS Lê Xuân Sang khuyến nghị: “Trong khoảng 5 năm tới, Việt Nam cần thúc đẩy nhanh và tăng hiệu quả chuyển đầu tư từ lượng sang chất, nhất là cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, xây dựng và ban hành, chỉnh sửa hệ thống động lực mới để bổ sung cho những khuyết điểm, đồng thời triển khai các giải pháp khác để tăng chất lượng thể chế. Trong đó tập trung phát triển và ứng dụng khoa học công nghệ và các giải pháp liên quan khác, từng bước tiến dần vào ngưỡng thu nhập cao, tính đến những bất trắc mới, nhất là bất ổn vĩ mô”.

TS Nguyễn Bá Hùng, chuyên gia Kinh tế trưởng ADB tại Việt Nam nhìn nhận, Việt Nam cần thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh, tạo cơ hội đa dạng các mô hình kinh tế. Cụ thể là cần nhận diện và quản lý ảnh hưởng của doanh nghiệp lớn lên chính sách. Chính phủ cần thực hiện các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp theo kết quả đạt được, tập trung vào nghiên cứu phát triển, không phân biệt loại hình doanh nghiệp.