Thông qua Luật Chuyển đổi số – khuôn khổ pháp lý đầu tiên trên thế giới về quản trị không gian số

* Quy định nguyên tắc chung về chuyển đổi số

Đánh giá về Luật Chuyển đổi số, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Luật gồm 8 chương, 48 điều, quy định về nguyên tắc, chính sách, cơ chế điều phối và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động chuyển đổi số; làm rõ các nội dung trọng tâm về chính phủ số, kinh tế số và xã hội số. Luật Chuyển đổi số là luật khung, quy định các nguyên tắc chung về chuyển đổi số; các nguyên tắc thiết kế và kiến trúc số; yêu cầu tối thiểu đối với các hệ thống số; trách nhiệm của các chủ thể tham gia; cơ chế điều phối và các biện pháp thúc đẩy nhằm đảm bảo mọi hoạt động chuyển đổi số trên phạm vi toàn quốc diễn ra thống nhất, an toàn và hiệu quả.

Luật Chuyển đổi số nhằm tạo ra sự liên kết các luật chuyên ngành về chuyển đổi số để tạo ra một chỉnh thể thống nhất, liên thông, toàn diện, an toàn và hiện đại về một quốc gia số, không can thiệp vào bên trong các luật chuyên ngành. Luật cũng tháo gỡ các khó khăn chung về chuyển đổi số của các bộ, ngành, địa phương, nhất là cơ chế tài chính.

"Luật Chuyển đổi số được xây dựng nhằm tạo khung pháp lý thống nhất cho chuyển đổi số quốc gia, bảo đảm chuyển đổi số đúng hướng, an toàn, hiệu quả, khắc phục tình trạng "cát cứ" số, manh mún số, chia cắt nền tảng, tạo ra môi trường cho đổi mới sáng tạo, thúc đẩy Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, Luật Chuyển đổi số tập trung xử lý một số nội dung chính: Hình thành khung pháp lý thống nhất để hình thành một quốc gia số; cơ chế pháp lý cho Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số; xác lập cấu trúc quản trị quốc gia thống nhất về chuyển đổi số; luật hóa các cơ chế, nguồn lực tài chính, nhân lực số cho chuyển đổi số; quy định các cơ chế đánh giá định kỳ, công khai các chỉ số chuyển đổi số. Luật cũng chính thức hóa việc ban hành chương trình chuyển đổi số quốc gia, khung kiến trúc tổng thể quốc gia số, khung quản trị dữ liệu, khung năng lực số, bộ chỉ số đo lường chuyển đổi số quốc gia.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh, chuyển đổi số không chỉ là công nghệ, đó là cải cách, là đổi mới và tạo động lực tăng trưởng mới và chuyển đổi số là nền tảng để đất nước tiến nhanh, khai thác cơ hội từ không gian số, đồng thời bảo đảm an toàn, bền vững và bao trùm số.

* Lấy người sử dụng làm trung tâm

Luật Chuyển đổi số được xây dựng trên quan điểm lấy người sử dụng làm trung tâm, coi đây là nền tảng cho mọi hoạt động số hóa. Một điểm nhấn quan trọng là nguyên tắc “khai báo một lần là mặc định”, tăng cường kết nối, chia sẻ và sử dụng lại dữ liệu, giúp giảm trùng lặp thủ tục, nâng cao hiệu quả quản lý và năng lực ra quyết định.

Bên cạnh đó, Luật yêu cầu bảo đảm an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư theo quy định; triển khai linh hoạt, thích ứng với sự phát triển nhanh của công nghệ; đồng thời bảo đảm tính bao trùm, minh bạch và trách nhiệm giải trình đối với mọi quyết định dựa trên công nghệ số. Luật cũng khuyến khích gắn hoạt động chuyển đổi số với việc đo lường, đánh giá, giám sát và cải thiện liên tục nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ. Các cơ quan nhà nước có trách nhiệm tuân thủ các nguyên tắc này. Các tổ chức, doanh nghiệp ngoài khu vực nhà nước được khuyến khích áp dụng trong hoạt động của mình.

Điều 7 Luật Chuyển đổi số cũng quy định rõ nguyên tắc kiến trúc và thiết kế hệ thống số. Các hệ thống phải được thiết kế theo hướng sử dụng nền tảng số và các thành phần dùng chung, khai thác hiệu quả hạ tầng điện toán đám mây, bảo đảm khả năng mở rộng linh hoạt và tối ưu chi phí.

Luật khẳng định việc lấy dữ liệu làm trung tâm, dữ liệu phải được thu thập, quản lý, chia sẻ, khai báo một lần và sử dụng hiệu quả để nâng cao chất lượng ra quyết định và chất lượng dịch vụ. Hệ thống phải được thiết kế dựa trên chuẩn mở, kiến trúc mở, hỗ trợ kết nối, tích hợp ngay từ đầu, giao diện lập trình ứng dụng theo  chuẩn tạo thuận lợi cho chia sẻ dữ liệu và liên thông giữa các hệ thống.

Người sử dụng được đặt ở vị trí trung tâm trong quá trình thiết kế hệ thống số, bảo đảm tính thuận tiện, dễ tiếp cận, dễ dùng, phù hợp với nhiều nhóm đối tượng, bao gồm người yếu thế và các nhóm đối tượng dễ bị tổn thương.

* Xử lý cán bộ yêu cầu giấy tờ khi đã có dữ liệu số

Để bảo đảm hiệu quả triển khai, Luật Chuyển đổi số quy định, cơ quan quản lý nhà nước về chuyển đổi số có trách nhiệm xây dựng và công bố bộ chỉ số đánh giá mức độ chuyển đổi số thống nhất, xây dựng, quản lý, vận hành Nền tảng thống kê, đo lường, giám sát, đánh giá triển khai chuyển đổi số; định kỳ hằng năm tổ chức đánh giá mức độ chuyển đổi số của quốc gia, các bộ, ngành, địa phương; kết quả đánh giá được công bố công khai và là căn cứ xếp hạng, khen thưởng, điều chỉnh chính sách, ưu tiên bố trí kinh phí cho các cơ quan, địa phương.

Liên quan đến Chính phủ số, Luật Chuyển đổi số yêu cầu các cơ quan nhà nước có trách nhiệm cung cấp dịch vụ công, quản trị nội bộ và điều hành trên môi trường số, trừ trường hợp pháp luật quy định khác. Các hoạt động chỉ đạo, điều hành phải dựa trên dữ liệu số đầy đủ, chính xác và kịp thời. Quy trình nghiệp vụ phải được rà soát, chuẩn hóa, tái cấu trúc, bảo đảm tinh gọn, không trùng lặp và tăng cường tự động hóa.

Các thủ tục hành chính được cung cấp mặc định theo hình thức dịch vụ công trực tuyến toàn trình, chỉ chuyển sang hình thức một phần trong trường hợp pháp luật quy định khác hoặc khi xảy ra sự cố kỹ thuật chưa thể khắc phục ngay. Cơ quan nhà nước có trách nhiệm hướng dẫn, hỗ trợ người dân, công khai quy trình xử lý hồ sơ và kết quả, đồng thời xử lý nghiêm cán bộ yêu cầu thêm giấy tờ khi hệ thống đã kết nối được với cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu chuyên ngành.

Luật Chuyển đổi số là bước tiến lớn trong việc thể chế hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển quốc gia số. Việc ban hành luật thể hiện quyết tâm xây dựng nền tảng pháp lý đồng bộ, tạo động lực cho phát triển kinh tế số, xã hội số, hướng tới Chính phủ số hoạt động hiệu quả, phục vụ người dân và doanh nghiệp.

Luật Chuyển đổi số có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2026./.

Thu Phương