Sân bay Bagram và tham vọng của Mỹ

Theo Al Jazeera, tuyên bố của ông Trump về việc tìm cách kiểm soát lại sân bay Bagram được đưa ra hồi tuần trước sau khi Mỹ rút toàn bộ lực lượng khỏi đây vào năm 2021.

Tuyên bố cho thấy ông Trump không chỉ muốn giành lại căn cứ được ví như "biểu tượng sức mạnh" của Washington tại Afghanistan, mà còn thể hiện chiến lược lớn hơn là tái khẳng định ảnh hưởng của Mỹ ở khu vực Trung Á, nhằm cạnh tranh với Nga và Trung Quốc.

Căn cứ Bagram, nằm cách thủ đô Kabul khoảng 40 km về phía bắc, được Liên Xô xây dựng từ thập niên 1950 và sử dụng trong hàng chục năm sau đó.

Sau khi Liên Xô rút quân khỏi Afghanistan năm 1989, căn cứ Bagram bị bỏ hoang và trở thành tiền tuyến trong cuộc chiến giữa lực lượng Taliban và Liên minh phương Bắc do phương Tây hậu thuẫn.

Kể từ sau vụ khủng bố ngày 11 tháng 9 năm 2001, quân đội Mỹ tiến hành chiến dịch quân sự nhằm vào Afghanistan, tạo điều kiện để Liên minh phương Bắc lật đổ chính quyền Taliban. Lực lượng Mỹ cũng nhanh chóng kiểm soát sân bay Bagram và sử dụng nó làm căn cứ chính tại Afghanistan.

Sau đó, Bagram đã trở thành căn cứ khổng lồ với kích thước tương đương một thị trấn nhỏ, là nơi tiếp nhận binh sĩ Mỹ mới đến Afghanistan trước khi họ được triển khai ra các vị trí trên tiền tuyến trong cuộc chiến chống Taliban.

Cựu Tổng thống Joe Biden bí mật sơ tán lực lượng ở căn cứ Bagram vào đầu tháng 7 năm 2021, khi Taliban tiến dần đến khu vực này. Sân bay Bagram rơi vào tay Taliban sau đó đúng một tháng, sau khi quân chính phủ Afghanistan đầu hàng.

Cuối tháng đó, ông Biden ra lệnh rút toàn bộ lực lượng Mỹ khỏi Afghanistan, trong chiến dịch được đánh giá là hỗn loạn.

Với các chuyên gia quân sự, Bagram được đánh giá là "tài sản vô giá" mà ông Trump khó lòng bỏ qua. Địa hình Afghanistan, vốn nhiều đồi núi cao và sa mạc khắc nghiệt, gây rất nhiều khó khăn cho hoạt động của không quân. Chỉ có vài sân bay sở hữu đường băng đủ dài và vững chắc để tiếp nhận các máy bay cỡ lớn như vận tải cơ C-17 hay oanh tạc cơ B-52.

Bagram được xây dựng với hai đường băng dài lần lượt 2.953 m và 3.724 m cùng hàng loạt cơ sở hạ tầng kiên cố, là lựa chọn lý tưởng để Mỹ triển khai nhiều đơn vị không quân, nhanh chóng phát động các chiến dịch đường không tại Trung Á.

Hekmatullah Azamy, phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Xung đột và Hòa bình (CAPS) có trụ sở tại Kabul, cho hay: "Bagram không chỉ là sân bay, nó là siêu căn cứ với hệ thống radar tiên tiến, kho nhiên liệu khổng lồ và khả năng đối phó tên lửa. Để mất nó đồng nghĩa với Mỹ phải dựa vào các căn cứ xa xôi ở Uzbekistan hoặc Pakistan, làm tăng chi phí hậu cần lên gấp nhiều lần".

Viện Hudson có trụ sở tại Mỹ, cũng cho rằng tái kiểm soát Bagram sẽ cho phép Washington duy trì lực lượng 2.000-3.000 quân nhân để đối phó các nhóm phiến quân như Nhà nước Hồi giáo Khorasan, lực lượng đang giao tranh với Taliban và đã vươn vòi sang châu Âu.

Đặc biệt, Bagram còn nằm gần biên giới với Trung Quốc cũng như một bãi thử hạt nhân ở Tân Cương, nơi Bắc Kinh thử quả bom nguyên tử đầu tiên vào năm 1964. Bãi thử này được cho là đã bị bỏ hoang từ lâu, song có thông tin cho rằng Trung Quốc đang tăng cường hoạt động xây dựng quân sự ở khu vực.

Ông Trump từng tuyên bố Bagram "chỉ cách địa điểm Trung Quốc chế tạo vũ khí hạt nhân khoảng một giờ di chuyển", đồng thời cáo buộc chính quyền cựu tổng thống Biden vẫn từ bỏ căn cứ này dù biết thông tin trên.

Trung Quốc coi Afghanistan là cầu nối đến Trung Á, giúp đa dạng hóa tuyến đường vận tải và giảm phụ thuộc vào eo biển Malacca. Taliban kiểm soát Bagram được đánh giá là động thái có lợi cho Trung Quốc, vì điều này sẽ ngăn cản sự trở lại của Mỹ.

Al Jazeera cho rằng, không chỉ Trung Quốc, Nga cũng coi Bagram là vùng đệm quan trọng tại khu vực. Điện Kremlin nhấn mạnh căn cứ này từng là di sản từ thời Liên Xô, cảnh báo nỗ lực tái chiếm sẽ đe dọa an ninh biên giới với Tajikistan, đồng minh của Nga.

Chính vì vậy, trong một tuyên bố đưa ra tuần trước, Tổng thống Donald Trump tháng trước tuyên bố Mỹ đang tìm cách lấy lại căn cứ Bagram: "Mỹ đã trao căn cứ Bagram cho Taliban mà chẳng nhận được gì. Giờ đây, chúng tôi đang cố gắng giành lại", ông chủ Nhà Trắng nói.

Ngay sau đó, chính quyền Taliban sau đó bác bỏ khả năng cho phép Washington trở lại kiểm soát căn cứ Bagram, nhấn mạnh Mỹ "không thể hiện diện quân sự tại Afghanistan".

Dù vậy, Tổng thống Trump vẫn không thay đổi ý định. Ông cảnh báo "những điều tồi tệ sẽ xảy ra" nếu Afghanistan không giao lại quyền kiểm soát sân bay Bagram cho Mỹ, song không nêu cụ thể.