Quản lý thuế đối với thuốc lá tại một số quốc gia trên thế giới
Để bảo vệ sức khỏe của cộng đồng do tác động của thuốc lá, nhiều quốc gia đã sử dụng các biện pháp khác nhau, trong đó có công cụ thuế. Vậy, chính sách thuế đối với thuốc lá tại một số quốc gia như Hoa Kỳ, Ấn Độ, Malaysia… đã có tác động như thế nào?
Tại Ấn Độ, tình trạng chênh lệch thuế đã khiến Ấn Độ trở thành thị trường thuốc lá bất hợp pháp lớn thứ tư trên thế giới. Theo nghiên cứu FICCI Cascade năm 2022, tổng thiệt hại mà Chính phủ Ấn Độ ước tính cho năm 2022 do thị trường bất hợp pháp trong ngành công nghiệp thuốc lá tăng 46% so với năm 2012.
Lực lượng chức năng của Malaysia nỗ lực ngăn chặn thuốc lá lậu.
Malaysia cũng là quốc gia áp dụng cách tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) với mức tăng thêm hơn 40% vào năm 2015. Tuy nhiên, theo Oxford Economics, sau khi thực hiện tăng thuế (năm 2015), thị phần thuốc lá lậu năm 2016 tại Malaysia tăng gần 40% so với năm 2015 và đến năm 2020 thị phần thuốc lá lậu đã chiếm 64% thị trường Malaysia. Do vậy, trong thời gian qua, Chính phủ Malaysia đã nỗ lực đưa ra các biện pháp nhằm giảm tỷ lệ buôn bán bất hợp pháp bằng cách áp đặt các điều kiện mới, đặc biệt là liên quan đến kiểm soát biên giới cũng như các trạm kiểm soát. Theo ông Pankajkumar - Giám đốc điều hành Trung tâm Nghiên cứu và Thông tin Dữ liệu Đo lường Malaysia, giá thuốc lá hợp pháp càng cao thì càng khiến nhu cầu thuốc lá lậu tăng cao, dẫn đến số lượng hàng nhập lậu vào Malaysia ngày càng gia tăng, điều này đã đi ngược với mục tiêu giảm tỉ lệ hút thuốc mà Chính phủ Malaysia đã đặt ra.
Một nghiên cứu thường niên do KPMG công bố cuối năm ngoái về vấn đề thuốc lá lậu tại khối Liên minh châu Âu (EU) cho thấy hoạt động buôn bán thuốc lá bất hợp pháp đã tăng 3% vào năm 2023, với hơn 35 tỷ điếu thuốc lá bất hợp pháp được tiêu thụ trên khắp 27 quốc gia thành viên EU. Hoạt động buôn bán bất hợp pháp này khiến người nộp thuế châu Âu mất khoảng 16 tỷ euro tiền thuế.
Tại Australia, theo các tài liệu và ghi nhận trong Báo cáo “Tác động kinh tế của thuốc lá lậu tại Australia” của BIS Oxford Economics, cách đây vài năm, quốc gia này cũng đã trải qua mức tăng đáng kể về thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm thuốc lá, đặc biệt là năm 2019.
Liên quan đến quản lý thuế đối với thuốc lá, theo các chuyên gia kinh tế, tăng thuế TTĐB là công cụ chính sách kinh tế với mục tiêu điều tiết hành vi tiêu dùng thuốc lá, đồng thời thúc đẩy các đơn vị sản xuất nâng cấp sản phẩm lên phân khúc chất lượng cao hơn và đóng góp vào nguồn thu ngân sách từ thuế.
Cơ quan chức năng của Việt Nam đẩy mạnh công tác chống buôn lậu thuốc lá.
Tại Việt Nam, hiện nay Bộ Tài chính đang đề xuất hai phương án. Cụ thể, phương án 1: năm 2026 vẫn giữ nguyên mức 75% và bổ sung 2.000 đồng/bao. Từ năm 2027 - 2030, mỗi năm thuế tăng thêm 2.000 đồng/bao. Đến năm 2030, mức thuế tuyệt đối là 10.000 đồng/bao. Phương án 2: năm 2026 khi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt sửa đổi chính thức có hiệu lực, cùng với việc giữ nguyên tỉ lệ tính thuế 75% trên giá bán như hiện nay, mức thuế tuyệt đối với thuốc lá là 5.000 đồng/bao. Mỗi năm sau tăng thêm 1.000 đồng/bao. Đến năm 2030, thuế tăng lên 10.000 đồng/bao.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, khi tăng thuế cũng cần tính đến lộ trình phù hợp để đạt được mục tiêu đề ra. Theo Đại biểu Trịnh Xuân An (Đồng Nai), việc tăng thuế đối với thuốc lá là cần thiết, nhưng phải xem xét phương pháp tính thuế sao cho hiệu quả. Bên cạnh đó, để điều tiết hành vi sản xuất và tiêu dùng thuốc lá cần sự phối hợp của nhiều công cụ chính sách, trong đó có thể sử dụng Quỹ phòng, chống tác hại thuốc lá.
Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam cho rằng, phương án tăng thuế phù hợp với tình hình thực tiễn hiện nay là áp dụng phương pháp hỗn hợp với lộ trình tăng dần. Trước đó, Hiệp hội cũng đề xuất tăng 2.000 đồng vào năm 2026, 2.000 đồng vào năm 2028 và thêm 2.000 đồng vào năm 2030, nhằm tạo ra một lộ trình phù hợp giúp giảm thiểu tác động tiêu cực tới ngành và thị trường.
