Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV: Đề xuất thêm phương án về hưởng bảo hiểm xã hội một lần

* Phương án 1 không gây xáo trộn trong xã hội

Nhấn mạnh đến mục tiêu của Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách bảo hiểm xã hội, đại biểu Trần Thị Khánh Thu (Thái Bình) phân tích, theo báo cáo của Bảo hiểm xã hội Việt Nam, đến tháng 4/2024, số người nghỉ việc hưởng bảo hiểm xã hội một lần cao nhất từ trước đến nay. Dự báo nếu theo đà này, đến năm 2024 có khoảng 1,4 triệu người hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Giai đoạn 2016-2021, trung bình mỗi năm chỉ có hơn 700 nghìn người và riêng năm 2022 có gần 900 nghìn người hưởng bảo hiểm xã hội một lần. Trong khi mục tiêu của Nghị quyết 28 đặt ra là tỷ lệ bao phủ đạt 45% lực lượng lao động trong độ tuổi vào năm 2025 và bảo hiểm thất nghiệp đạt 35%.

Đến năm 2023, số người tham gia bảo hiểm xã hội là 39,25% so với lực lượng lao động trong độ tuổi và tỷ lệ tham gia bảo hiểm thất nghiệp là 31,52%, nhưng số người hưởng các chế độ bảo hiểm cũng đều tăng. Trong đó, tính đến ngày 31/12/2023, số người nghỉ việc, hưởng bảo hiểm xã hội một lần tăng 20,58%. Điều này có nghĩa là hàng triệu người lao động ra khỏi lưới an sinh và không được đảm bảo cuộc sống sau này.

Theo đại biểu, Phương án 1 cơ bản đảm bảo tính kế thừa quy định hiện hành, không gây xáo trộn trong xã hội, hạn chế được tình trạng một số bộ phận người tham gia bảo hiểm xã hội có nhiều lần hưởng bảo hiểm xã hội một lần thời gian qua; có hướng tới việc khi có việc làm, có thu nhập thì sẽ tham gia bảo hiểm xã hội để tích lũy cho tương lai khi về già.

Song, nếu chọn Phương án 1, đại biểu Khánh Thu đề nghị cần có giải pháp khắc phục các hạn chế đã nêu và về lâu dài cần có định hướng truyền thông tham gia bảo hiểm xã hội để hướng đến chế độ an sinh bền vững cho người lao động khi ốm đau, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, bảo hiểm y tế và lương hưu khi về già. Việc khuyến khích tham gia và không hưởng bảo hiểm xã hội một lần còn phụ thuộc vào tình trạng phát triển kinh tế - xã hội, cũng như đối tượng lao động nào. Đại biểu đề xuất cần tham khảo thêm các nước đã áp dụng quy định này cho phù hợp với hiện tại và lâu dài.

* Đánh giá tác động kỹ hơn, toàn diện hơn

Nêu quan điểm, báo cáo cho rằng Phương án 1 là phương án tối ưu nhất, tuy nhiên phương án này lại tạo lát cắt chia thành hai nhóm khi tham gia bảo hiểm xã hội trước và sau ngày Luật này có hiệu lực, đại biểu Trần Thị Hoa Ry (Bạc Liêu) nhận định, vẫn cần bổ sung đánh giá tác động kỹ hơn, toàn diện hơn. Đặc biệt là ý kiến của người lao động về vấn đề này trong bối cảnh nhiều doanh nghiệp phá sản, giải thể và ngừng hoạt động tăng mạnh, tình trạng cho nghỉ việc, cắt giảm lao động diễn ra tại nhiều địa phương.

Trong tháng Tư vừa qua, số rút bảo hiểm xã hội một lần đã lên đến trên 121 nghìn, tăng 39% trong quý I/2024. “Đây là mức tăng cao nhất trong nhiều năm qua. Nếu không có giải pháp thực sự có hiệu quả, khả thi thì chắc chắn trong thời gian tới việc rút bảo hiểm xã hội một lần sẽ tăng thêm”, đại biểu lưu ý.

Từ con số này, đại biểu Hoa Ry cho rằng, đánh giá Phương án 1 không làm ảnh hưởng đến 18 triệu lao động đang tham gia bảo hiểm xã hội là chưa chính xác và chưa tính đến số lượng người rút bảo hiểm một lần sẽ tiếp tục tăng sau ngày Luật này có hiệu lực.

Nhất trí cơ bản theo Phương án 2, đại biểu cho rằng phương án này vẫn cần tiếp tục hoàn thiện. Thứ nhất là không nên quy định sau 12 tháng mới nghiên cứu, xem xét việc rút bảo hiểm xã hội một lần của người lao động. Bởi vì việc rút bảo hiểm xã hội một lần nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách của người lao động khi mất việc làm, cuộc sống gặp nhiều khó khăn, nên đề xuất giảm xuống từ 3-6 tháng để đảm bảo cho người lao động duy trì cuộc sống trong điều kiện khó khăn như vậy.

Thứ hai, liên quan đến nội dung người lao động có yêu cầu thì giải quyết một phần nhưng tối đa là 50% trong tổng số quỹ hưu trí và tử tuất, đại biểu tỉnh Bạc Liêu chỉ ra rằng, quy định trong chính sách không rõ ràng. Bà đề nghị đối với vấn đề này nên kết hợp giữa Phương án 1 và Phương án 2. Đó là người lao động có quyền rút bảo hiểm một lần nhưng đối với khoản trực tiếp 8% do người lao động đóng.

Như vậy đảm bảo nguyên tắc có đóng, có hưởng, người lao động chỉ đóng trực tiếp 8%, còn 14% là do người sử dụng lao động đóng; 14% xem như là nguồn đóng góp để người lao động đảm bảo cho hưu trí sau này và chỉ được hưởng khoản này khi đủ điều kiện được chế độ trợ cấp hưu trí.

“Việc cho phép người lao động rút bảo hiểm một lần như trong thời gian qua, cả hai khoản đóng trên, tạo tâm lý muốn rút bảo hiểm xã hội một lần để hưởng thêm 14% mà họ không trực tiếp đóng. Trong khi mục tiêu của chúng ta nhằm đảm bảo an sinh xã hội nên cần hạn chế việc rút bảo hiểm xã hội một lần để đảm bảo cho chế độ hưu trí”, đại biểu nói và cho biết thêm, nếu khó khăn, chúng ta nên có đề án và tính đến chính sách cho vay an sinh xã hội để hỗ trợ cho người lao động.

* Cho người lao động vay không lãi suất, hoặc lãi suất rất thấp

Ngược lại, đại biểu Nguyễn Thị Hồng Hạnh (Thành phố Hồ Chính Minh) cho biết không chọn Phương án 2. Theo bà, chúng ta giữ chân người lao động bằng sự ưu việt và lợi ích của bảo hiểm xã hội chứ không phải bằng cách giữ 50% số tiền ít ỏi của người lao động.

Song, đại biểu cũng băn khoăn với Phương án 1, vì những người đóng bảo hiểm xã hội sau ngày Luật này có hiệu lực sẽ không còn được lựa chọn hưởng bảo hiểm xã hội một lần.

“Chúng ta dường như quay lại với phương án luật năm 2014 khi chưa sửa đổi, bổ sung Điều 60 đối với nhóm những người tham gia bảo hiểm xã hội sau khi Luật này có hiệu lực. Tuy nhiên, chúng ta lại chưa lường hết phản ứng của xã hội đối với quy định mới này”, đại biểu phân tích.

Theo bà, trong khi chúng ta chưa có chính sách chăm lo hữu hiệu, người lao động vẫn còn mong muốn rút bảo hiểm xã hội một lần để lo cho những bức thiết của cuộc sống trước mắt, khi bản thân và gia đình bị ốm đau, họ phải nhắm mắt vay "tín dụng đen". Việc không cho người lao động quyền được lựa chọn rút bảo hiểm xã hội một lần cần phải cân nhắc.

Bà cũng cho rằng, nếu chưa có phương án tối ưu, đề nghị giữ nguyên như quy định hiện hành để tránh sự xáo trộn xã hội và cho người lao động được lựa chọn, kể cả việc tham gia bảo hiểm xã hội trước hay sau khi luật này có hiệu lực thi hành.

Đại biểu đề xuất một chính sách có thể hạn chế người lao động rút bảo hiểm xã hội một lần, đó là giao cho Bảo hiểm xã hội phối hợp với Ngân hàng Chính sách xã hội cho người lao động vay không lãi suất, hoặc lãi suất rất thấp và mức vay tối đa bằng số tiền người lao động được hưởng nếu rút bảo hiểm xã hội một lần. Sổ bảo hiểm xã hội như một sự đảm bảo cho khoản vay của người lao động nên thủ tục phải hết sức đơn giản, không phải chứng minh tài sản và thu nhập. Trường hợp người lao động không đồng ý vay thì nên cho người lao động được rút bảo hiểm xã hội một lần.

Tranh luận tại hội trường, đại biểu Phan Thái Bình (Quảng Nam) nhấn mạnh, dự thảo luật đưa ra hai phương án, phương án nào cũng có ưu điểm và hạn chế, không có phương án nào là tối ưu. Điểm khác biệt lớn nhất giữa hai phương án này là thời điểm tham gia đóng bảo hiểm xã hội của người lao động trước hoặc sau thời điểm Luật này có hiệu lực (dự kiến là 1/7/2025). Nếu đóng bảo hiểm trước ngày 1/7/2025 thì được rút bảo hiểm xã hội một lần này, đóng sau thì không được hưởng.

“Nhu cầu rút bảo hiểm xã hội một lần là nhu cầu thực tế, cấp thiết và hợp pháp, hợp lý của người lao động, không phụ thuộc vào thời điểm đóng bảo hiểm xã hội là trước hay sau Luật này có hiệu lực. Do vậy, để phát huy tối đa ưu điểm và hạn chế tối đa nhược điểm của cả hai phương án, tôi đề xuất phương án 3, giống như đại biểu Hoa Ry đã nêu, tức là tích hợp giữa phương án 1 và 2”, đại biểu Quảng Nam nêu quan điểm.

Theo đại biểu, như vậy, chúng ta sẽ giải quyết được bài toán trước mắt theo yêu cầu của người lao động và giải quyết được bài toán lâu dài, đảm bảo an sinh xã hội. Ông đề nghị phương án này được đưa vào trong dự thảo luật, xin ý kiến của đại biểu Quốc hội lựa chọn 1 trong 3 phương án./.

Chu Thanh Vân