Hoàn thiện Luật Thương mại điện tử: Hành lang pháp lý cho kinh tế số

Thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam đang đạt được sự tăng trưởng vượt bậc, sự bùng nổ này kéo theo nhiều thách thức, đòi hỏi một hành lang pháp lý hoàn thiện để bảo vệ người tiêu dùng và tạo môi trường phát triển bền vững.

Thúc đẩy tăng trưởng thị trường

Thị trường TMĐT Việt Nam đang được các tổ chức nghiên cứu thị trường uy tín đánh giá cao (xếp thứ 3 trong khu vực Đông Nam Á về quy mô năm 2024 và xếp thứ 5 trên thế giới về tốc độ tăng trưởng năm 2022).

Quy mô thị trường bán lẻ TMĐT B2C (mô hình kinh doanh trực tiếp giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng cuối cùng) tăng trưởng nhanh chóng từ 2,97 tỷ USD năm 2014 đến 25 tỷ USD năm 2024, trung bình tăng trưởng 20 - 30% cả giai đoạn, đóng góp 10% tổng doanh thu hàng hóa và dịch vụ tiêu dùng cả nước năm 2024.

Thị trường TMĐT là điểm đầu tư hấp dẫn cho nhiều nhà đầu tư nước ngoài, giúp người tiêu dùng Việt Nam trở thành người tiêu dùng toàn cầu, có thể tiếp cận với các sản phẩm đa dạng và phong phú cả trong nước và quốc tế. Doanh nghiệp nhỏ và vừa của Việt Nam đã tận dụng được các nền tảng hiện đại để phát triển kênh phân phối hàng hóa, sản phẩm.

Trình bày tờ trình dự thảo luật tại Phiên họp thứ 49 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội sáng 22/9, ông Nguyễn Sinh Nhật Tân - Thứ trưởng Bộ Công Thương cho biết, trong thời gian qua, các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, Chính phủ trong lĩnh vực TMĐT được thể hiện trong nhiều nghị quyết và văn bản quan trọng...

Theo Thứ trưởng Bộ Công Thương, có được kết quả khả quan nêu trên là do các quy định pháp luật về cơ bản đã tạo hành lang pháp lý tương đối rõ ràng, minh bạch cho hoạt động TMĐT.

Cụ thể, hiện nay, lĩnh vực TMĐT đang được điều chỉnh tập trung, chủ yếu tại hai văn bản: Nghị định số 52/2013/NĐ-CP ngày 16/5/2013 của Chính phủ về TMĐT (Nghị định 52), Nghị định 85/2021/NĐ-CP ngày 25/9/2021 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 52 (Nghị định 85). Tuy nhiên, do ở cấp nghị định nên hai văn bản trên chưa đủ hiệu lực điều chỉnh các vấn đề quan trọng mang tính đa ngành trong TMĐT…

“Trước thực tế này, việc xây dựng luật nhằm thể chế hóa các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách của Nhà nước về việc hoàn thiện thể chế về TMĐT. Thể chế hóa, nội luật hóa các cam kết quốc tế về TMĐT. Thống nhất hệ thống pháp luật về TMĐT trong mối tương quan với các luật khác, đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Giải quyết các vấn đề khó khăn, vướng mắc, các bất cập, hạn chế trong thực thi các văn bản quy phạm pháp luật về TMĐT trong thời gian vừa qua cũng như để phù hợp với xu thế đổi mới do công nghệ số đã làm thay đổi và định hình lại tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế, trong đó có lĩnh vực TMĐT”, Thứ trưởng Nguyễn Sinh Nhật Tân chia sẻ và cho biết thêm.

Việc hoàn thiện chính sách, pháp luật về TMĐT được xây dựng theo hướng khuyến khích sáng tạo trong việc xây dựng và thực thi quy định, bảo đảm tính ổn định, thống nhất, đồng bộ, minh bạch, khả thi; Bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng; Tạo động lực cho cạnh tranh và phát triển sáng tạo của doanh nghiệp;

Hỗ trợ, khuyến khích hoạt động của các tổ chức xã hội, đồng thời nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về TMĐT; Tạo điều kiện cho TMĐT phát triển bền vững, có trật tự, làm động lực cho sự phát triển của nền kinh tế số.

Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng

Ông Đậu Anh Tuấn - Phó Tổng Thư ký Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), cho biết, trong thời gian qua, TMĐT đã trở thành một trong những động lực tăng trưởng quan trọng của nền kinh tế Việt Nam.

Theo ông Tuấn, Việt Nam hiện nằm trong nhóm các quốc gia có tốc độ phát triển TMĐT nhanh nhất khu vực. Các hoạt động như mua bán trực tuyến, thanh toán số, logistics, dịch vụ số… ngày càng thâm nhập sâu vào đời sống, thay đổi căn bản cách thức kinh doanh và tiêu dùng.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng này cũng kéo theo nhiều thách thức. Ông Tuấn nhấn mạnh: “Quyền lợi người tiêu dùng, quản lý hoạt động livestream bán hàng, vấn đề hàng giả, hàng nhái… đang trở thành những vấn đề nổi cộm”. Điều này đòi hỏi phải có một khung khổ pháp lý đủ mạnh để bảo vệ người tiêu dùng và điều tiết thị trường.

Đại diện Viettel Post nhận định, bản chất của nền tảng TMĐT trung gian chỉ là môi trường kết nối giữa người mua và người bán, còn việc thanh toán, đóng gói, giao hàng phải thuộc quyền quyết định của các bên.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay, nhiều nền tảng lớn đang áp đặt người dùng buộc phải sử dụng dịch vụ hỗ trợ do chính nền tảng chỉ định.

“Quy định được thiết kế nhằm bảo vệ quyền lựa chọn của người bán/người mua khi tham gia nền tảng TMĐT trung gian, qua đó ngăn chặn hành vi lạm dụng vị trí thống lĩnh để áp đặt độc quyền dịch vụ. Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy nội hàm quy định vẫn chưa bao quát và đảm bảo toàn diện quyền lựa chọn của người tiêu dùng”, đại diện Viettel Post thông tin.

Chia sẻ về mục tiêu xây dựng Luật TMĐT, ông Hoàng Ninh - Phó Cục trưởng Cục TMĐT và Kinh tế số (Bộ Công Thương), khẳng định: “Luật nhằm bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng; Tăng cường quản lý thuế, hạn chế thất thu; Ngăn chặn hàng giả, hàng nhái; Tạo môi trường kinh doanh lành mạnh; Duy trì tốc độ tăng trưởng 18 - 20% mỗi năm; Để TMĐT trở thành động lực chính cho phát triển kinh tế số”.

Có thể thấy, cùng với sự tăng trưởng vượt bậc, TMĐT Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng. Việc ban hành Luật TMĐT sẽ là công cụ pháp lý cần thiết để không chỉ xử lý các thách thức hiện hữu, mà còn tạo dựng nền tảng pháp lý cho một thị trường minh bạch, cạnh tranh công bằng và phát triển bền vững.