“Sống trong không gian Kiều”: Khi di sản trở thành sản phẩm du lịch văn hóa Hà Tĩnh

“Neo” Truyện Kiều giữa đời sống hôm nay – khi người dân hóa thân giữ gìn di sản

Ngồi trong ngôi nhà nhỏ đậm hương gỗ cũ, nghệ nhân dân gian Lê Hồng Biên – người hơn 20 năm sinh hoạt trong Câu lạc bộ Trò Kiều Xuân Liên (nay thuộc xã Cổ Đạm) kể chuyện đời mình như kể chuyện của làng.

Ông từng hóa thân thành Vương Ông, là tay trống điệu nghệ trong bao đêm diễn Kiều, và hôm nay, trong dáng vẻ giản dị của một “phó thường dân”, ông lại nói say sưa về tình yêu với trò Kiều, về trách nhiệm với di sản văn hóa của cha ông.

“Người dân quê tôi lớn lên cùng Kiều. Mỗi lần tập hay biểu diễn, ai cũng thấy xúc động, thấy như được gặp lại hồn quê trong từng câu hát, điệu nói. Xưa hát vì đam mê, nay hát vì trách nhiệm nhằm giữ gìn và phát huy di sản trong hành trình làm du lịch văn hóa của quê hương”, ông Biên nói.

Bên cạnh ông Biên, ông Mai Tùng – Phó Chủ nhiệm CLB Trò Kiều cũng là một “kho báu sống”. Ông Tùng cho biết, hát trò Kiều buộc người nghệ nhân phải am hiểu nhiều làn điệu cổ như ví giặm, ca trù, xẩm, chèo, cải lương... Gia đình ông có 5 đời hát trò Kiều, cha là nghệ nhân Mai Ngận lừng danh. “Mỗi vai diễn là một trải nghiệm quý giá, giúp tôi thấm sâu hơn giá trị nhân văn của Truyện Kiều, đồng thời ý thức rõ hơn trách nhiệm của người con trên miền đất giàu truyền thống văn hóa trong việc gìn giữ và nối dài mạch nguồn di sản ấy”, ông bộc bạch.

Không chỉ có những “nghệ nhân truyền đời”, mà ở nhiều làng quê vùng Nghi Xuân xưa, từ giáo viên, công nhân đến nông dân, ai cũng có thể “hóa thân” thành Kim Trọng, Thúy Kiều, Mã Giám Sinh hay Hoạn Thư. Dù chưa thật chuyên nghiệp, nhưng bằng tình yêu máu thịt với di sản, họ đã cùng nhau gìn giữ và “neo” Truyện Kiều giữa đời sống hôm nay.

Cô giáo Phan Thị Thuỳ Diễm, Trường THCS Thành Mỹ, chia sẻ: “Tôi đến với vai Kiều từ chính sự lan tỏa đó. Được hóa thân trong những vở diễn về Kiều, tôi thấy mình như được tắm trong suối nguồn văn hóa quê hương. Mỗi lần biểu diễn phục vụ du khách hay sự kiện về Nguyễn Du, tôi luôn thấy một niềm tự hào đặc biệt”.

Trên quê hương Đại thi hào Nguyễn Du, dường như mỗi người dân đều xem việc giữ gìn Truyện Kiều là bổn phận tự nhiên, là cách tri ân tiền nhân.

Bà Trần Thị Vinh – Phó Trưởng ban phụ trách Ban Quản lý Khu di tích Nguyễn Du – cho biết: “Những hoạt động như diễn trò Kiều, hát ru Kiều, lẩy Kiều… không chỉ nhằm bảo tồn giá trị văn hóa dân gian mà còn mở ra hướng phát triển du lịch bền vững. Du khách đến Tiên Điền không chỉ tham quan di tích, mà còn được ‘sống trong không gian Kiều’, nghe dân kể Kiều, hát Kiều, cảm Kiều”.

Từ đó, di sản không chỉ là kỷ vật quá khứ mà trở thành sản phẩm du lịch đặc sắc, gắn kết văn hóa và sinh kế cộng đồng. Chính những người dân “neo” Kiều bằng tiếng hát, bằng niềm tin văn hóa ấy đã góp phần giữ cho Truyện Kiều sống mãi giữa đời sống đương đại.

Từ bảo tồn đến lan tỏa – khi di sản Nguyễn Du trở thành sản phẩm du lịch văn hóa

Bên cạnh không gian diễn xướng dân gian, Khu di tích Nguyễn Du (xã Tiên Điền, Hà Tĩnh) những năm gần đây ngày càng trở thành “bảo tàng sống” của di sản.

Hiện nay, nơi đây đang trưng bày hơn 2.000 hiện vật và tư liệu quý về cuộc đời, sự nghiệp của Đại thi hào Nguyễn Du, dòng họ Nguyễn Tiên Điền cùng Truyện Kiều. Đây là thành quả của hơn hai thập kỷ sưu tầm, gìn giữ và nghiên cứu công phu.

Bà Trần Thị Vinh cho biết, quá trình sưu tầm không hề dễ dàng: “Các nhà sưu tầm xem hiện vật như báu vật, trong khi nguồn ngân sách của Ban Quản lý rất hạn hẹp. Nhưng bằng sự kiên trì, thuyết phục, chúng tôi đã nhận được nhiều hiện vật hiến tặng từ khắp nơi. Gần đây, nhờ sự kết nối của thầy Nguyễn Đức Vượng (Nghệ An), một cụ ông ở Hưng Yên đã tặng lại cây đàn tranh cổ khảm bức họa Truyện Kiều – tài sản ông gìn giữ suốt hàng chục năm”.

Không chỉ dừng ở sưu tầm, Ban Quản lý còn xuất bản hơn 11 đầu sách nghiên cứu – dịch thuật giá trị, trong đó có Kim Vân Kiều tân tập (1906), Nghiên cứu và dịch thuật Truyện Kiều song ngữ Việt – Trung, Bắc hành tạp lục, Hoa trình thi tập… góp phần “làm dày” thêm di sản của Nguyễn Du.

Hướng tới kỷ niệm 260 năm sinh và 205 năm ngày mất Đại thi hào (1765–2025), Ban Quản lý đang hoàn thiện ấn phẩm đặc biệt “Khu lưu niệm Nguyễn Du – Di tích quốc gia đặc biệt”, giới thiệu đầy đủ về thân thế, sự nghiệp và giá trị văn hóa dòng họ Nguyễn Tiên Điền.

Theo kế hoạch của Tỉnh ủy và UBND tỉnh Hà Tĩnh, lễ kỷ niệm 260 năm năm sinh, 205 năm ngày mất Đại thi hào Nguyễn Du dự kiến diễn ra vào tuần cuối tháng 11/2025 tại phường Thành Sen và xã Tiên Điền.

Sự kiện nhằm tôn vinh cuộc đời, sự nghiệp và giá trị nhân văn của Nguyễn Du – danh nhân văn hóa thế giới được UNESCO vinh danh. Đồng thời là dịp quảng bá hình ảnh Hà Tĩnh, khơi dậy niềm tự hào văn hóa và phát triển du lịch địa phương.

Nhiều hoạt động đặc sắc sẽ diễn ra: triển lãm chuyên đề “Đại thi hào Nguyễn Du – Ngàn năm nhớ mãi”, các cuộc thi lẩy Kiều, đọc Kiều, viết thư pháp, biểu diễn trò Kiều, trò chơi dân gian tại Tiên Điền và phường Thành Sen; cùng phim tài liệu, phóng sự chuyên đề.

Các trường học trên địa bàn cũng đang tổ chức ngoại khóa, sinh hoạt chuyên đề “Nguyễn Du – vị đại thi hào của tâm hồn Việt”, giúp thế hệ trẻ hiểu sâu hơn giá trị di sản.

Ông Trần Xuân Lương – Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL Hà Tĩnh nhấn mạnh: “Đây là sự kiện văn hóa trọng đại của tỉnh. Cùng với chuẩn bị chu đáo cho lễ chính, chúng tôi đang đẩy mạnh truyền thông, lan tỏa giá trị Truyện Kiều và di sản Nguyễn Du trên mọi nền tảng, để mỗi người dân đều có thể tự hào và góp tiếng nói tri ân”.

Những người dân Cổ Đạm, Tiên Điền hôm nay bằng lời ca, tiếng hát, bằng bàn tay sưu tầm và tấm lòng tri ân đã và đang làm cho di sản Nguyễn Du thêm sức sống. Truyện Kiều không chỉ còn là áng văn bất hủ, mà đã trở thành mạch nguồn văn hóa chảy trong đời sống cộng đồng, thành “chất keo” kết nối quá khứ và hiện tại, truyền thống và hiện đại.

Khi mỗi người dân đều “neo” Truyện Kiều trong tâm hồn, khi lễ kỷ niệm 260 năm sinh Đại thi hào trở thành ngày hội văn hóa của toàn dân Hà Tĩnh, ấy cũng là lúc giá trị Nguyễn Du tỏa sáng giữa thời đại hội nhập, khẳng định bản sắc và tầm vóc văn hóa Hà Tĩnh trên bản đồ di sản Việt Nam.