Thị trường ô tô: Rào cản gia nhập cao, dễ phát sinh tình trạng phản cạnh tranh

Trong khuôn khổ Dự án “Hoàn thiện và nâng cao năng lực thực thi Luật Cạnh tranh” do Chính phủ Nhật Bản tài trợ, Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng hợp tác với Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản thực hiện báo cáo cạnh tranh trong lĩnh vực công nghiệp ô tô tại Việt Nam, nhằm tăng cường rà soát, giám sát đối với các hành vi có dấu hiệu vi phạm pháp luật cạnh tranh trong lĩnh vực công nghiệp ô tô. Báo cáo đã phác họa những nét chính về môi trường cạnh tranh, đồng thời nêu ra một số quan ngại về cạnh tranh trong lĩnh vực công nghiệp ô tô tại Việt Nam.

Thị phần các doanh nghiệp sản xuất ô tô dưới 9 chỗ năm 2019

Theo báo cáo, trong giai đoạn 2017 - 2019, các vị trí top đầu trong lĩnh vực sản xuất ô tô dưới 9 chỗ trong nước đều bị chiếm lĩnh bởi các doanh nghiệp nước ngoài. Cụ thể, với ưu thế và năng lực sản xuất cũng như chất lượng của các sản phẩm tại thị trường Việt Nam, trong nhiều năm, Toyota luôn là doanh nghiệp dẫn đầu thị trường đối với dòng xe ô tô dưới 9 chỗ ngồi. Ví dụ, năm 2017, Toyota là doanh nghiệp dẫn đầu thị trường với mức thị phần lên tới 31,2%. Theo sau đó là Trường Hải với thị phần đạt 19,21%. Đến năm 2018, Huyndai vươn lên vị trí thứ 2 về thị phần trên thị trường, vượt qua Trường Hải với mức 20,52%. Sang đến năm 2019, Huyndai đã chiếm lĩnh được vị trí dẫn đầu về thị phần với 29,64%, vượt qua cả Toyota chỉ có 23,16% thị phần.

Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng nhận định: Mức độ tập trung của nhóm doanh nghiệp dẫn đầu thị trường xe ô tô dưới 9 chỗ ngồi hiện nay khá cao. Với rào cản gia nhập thị trường cao cùng với vốn đầu tư lớn, đã làm cho không có nhiều doanh nghiệp đủ năng lực để cạnh tranh trên thị trường này. Ngoài ra, nhiều doanh nghiệp hoạt động sản xuất lắp ráp ô tô đang gặp khó khăn và phải cắt giảm hoạt động sản xuất vì ảnh hưởng của chính sách phí, thuế trong nước và lộ trình cắt giảm thuế khi tham gia các hiệp định thương mại tự do, cộng đồng kinh tế ASEAN… Điều này đã làm cho mức độ tập trung trên thị trường cao, do đó rất dễ phát sinh các hành vi phản cạnh tranh làm ảnh hưởng tới thị trường.

Tương tự trên thị trường xe khách, trong giai đoạn 2017 - 2019, các doanh nghiệp có lượng tiêu thụ xe khách chủ yếu trên thị trường là Thaco, Dothanh, Samco, Tracomeco, Haeco, Daewoo và Vinamotor. Có thể thấy được thị trường sản xuất xe khách đang chuyển dịch sang các doanh nghiệp trong nước, đây là sự tiến triển tốt trong ngành công nghiệp ô tô tại Việt Nam. Trong 3 năm này, Thaco liên tục thống lĩnh thị trường với mức thị phần trên 40%, theo sau là Đô Thành với thị phần đạt trên 20%. Bên cạnh đó, Tracomeco và Haeco cũng là những doanh nghiệp nổi bật và có sự tăng trưởng nhanh chóng trên thị trường khi trở thành các doanh nghiệp đạt vị trí thứ 4 và 5 về thị phần trên thị trường vào năm 2019.

Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng nhận định: Việc không có nhiều các doanh nghiệp góp mặt trong phân khúc dòng xe khách và thị phần tập trung chủ yếu một số doanh nghiệp đã khiến cho thị trường có mức độ tập trung khá cao. Khả năng xảy ra các vụ việc cạnh tranh là rất lớn và khả năng các doanh nghiệp mới tham gia thị trường rất thấp.

Thị phần của các doanh nghiệp ô tô dòng xe tải giai đoạn 2014 - 2019

Đối với dòng xe tải, Thaco là doanh nghiệp dẫn đầu tuyệt đối về thị phần tiêu thụ trong giai đoạn 2014 - 2016 và 2017 - 2019. Thaco luôn có sản lượng tiêu thụ đối với dòng xe tải vượt trội so với các đối thủ khi thị phần trong 3 năm từ 2014 - 2016 luôn nắm trên 45%, trở thành doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh trên thị trường tại phân khúc này. Từ năm 2017 - 2019, thị trường sản phẩm xe tải còn có sự tham gia của những thương hiệu mới như Huyndai Thành Công, Chiến Thắng, Hoa Mai, nhưng Thaco vẫn đứng đầu thị trường với thị phần tăng dần đều, trung bình trên 40%. Trong cả giai đoạn, Hino, Isuzu và Thaco luôn là 3 dòng sản phẩm được tiêu thụ nhiều nhất tại Việt Nam. Tương tự như dòng xe khách, thị trường dòng xe tải hiện cũng đang có mức tập trung rất cao. Thị trường đã hình thành nhóm các doanh nghiệp có vị trí thống lĩnh.

Báo cáo đưa ra kết luận thị trường ô tô tại Việt Nam có đặc thù là rào cản gia nhập thị trường cao, cùng với vốn đầu tư lớn, do đó không có nhiều doanh nghiệp đủ năng lực để cạnh tranh trên thị trường. Điều này đã làm cho mức độ tập trung trên thị trường cao, rất dễ phát sinh các hành vi phản cạnh tranh làm ảnh hưởng tới thị trường. Đồng thời, cũng đặt ra yêu cầu đối với cơ quan cạnh tranh cần có sự giám sát, đánh giá và xem xét kỹ lưỡng đối với các hành vi phản cạnh tranh có khả năng xảy ra trên thị trường này.